ปีใหม่แบบนี้ เราก็มาทำความรู้จักกับ Janus เทพเจ้าสองหน้า ต้นกำเนิดชื่อเดือน January เดือนแรกของปี ผมขอเรียกแบบไทยๆว่า ยานัตถุ์
นานหลายปีที่มนุษย์เรารู้จักโรคมะเร็งโดยเฉพาะมะเร็งเม็ดเลือดขาว ฟังแล้วน่าตกใจนะ น่ากลัวทีเดียว เพราะในอดีตเราแทบไม่มีวิธีรักษา จนเมื่อเราได้ค้นพบยาเคมีบำบัดที่มาทำลายเซลมะเร็งและการปลูกถ่ายไขกระดูก เราสามารถรักษาโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดเฉียบพลันได้ดีมาก
แต่สำหรับมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดเรื้อรัง ที่เราไม่รู้ว่าเกิดมาตั้งแต่เมื่อไร และส่วนมากจะเกิดในผู้ใหญ่ กว่าจะรู้ก็คือเป็นโรคพอสมควรแล้ว อาการที่มักจะพบคือ ตับม้ามโต เม็ดเลือดขาวมากและมีครบถ้วนทุกรูปแบบ ทุกระยะทั้งตัวอ่อนตัวแก่
การรักษาโดยการปลูกถ่ายไขกระดูกทำได้ยากในคนอายุมากแล้ว และหากไม่ทำการรักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวเรื้อรังก็จะกลายเป็นมะเร็งเม็ดเลือดขาวเฉียบพลัน และเสียชีวิต ระยะเวลาจากทราบว่าเป็นมะเร็งเรื้อรังจนเสียชีวิตประมาณ 4 ปี
แต่สำหรับมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดเรื้อรัง ที่เราไม่รู้ว่าเกิดมาตั้งแต่เมื่อไร และส่วนมากจะเกิดในผู้ใหญ่ กว่าจะรู้ก็คือเป็นโรคพอสมควรแล้ว อาการที่มักจะพบคือ ตับม้ามโต เม็ดเลือดขาวมากและมีครบถ้วนทุกรูปแบบ ทุกระยะทั้งตัวอ่อนตัวแก่
การรักษาโดยการปลูกถ่ายไขกระดูกทำได้ยากในคนอายุมากแล้ว และหากไม่ทำการรักษามะเร็งเม็ดเลือดขาวเรื้อรังก็จะกลายเป็นมะเร็งเม็ดเลือดขาวเฉียบพลัน และเสียชีวิต ระยะเวลาจากทราบว่าเป็นมะเร็งเรื้อรังจนเสียชีวิตประมาณ 4 ปี
ในปี 1959 David A. Hungerford และ Peter Novel ได้ทำการศึกษาโรคนี้และได้พบปรากฏการณ์พลิกโลกแห่งทศวรรษ คือ พบว่า โรคนี้เกิดจากความผิดปกติของโครโมโซมมนุษย์คู่ที่ 9 และคู่ที่ 22 มันมาไขว้กันและสลับตำแหน่งกัน เรียกว่า translocation 9,22 ตั้งชื่อโครโมโซมนี้ว่า Philadelphia chromosome ตามชื่อเมืองที่ตั้งของมหาวิทยาลัยเพนซิลวาเนีย
Philadelphia เป็นเมืองหลวงแห่งแรกของอเมริกา ที่ตั้งของ independent Hall สถานที่ประกาศอิสรภาพอเมริกา และบ้านของเบนจามิน แฟรงคลิน รัฐบุรุษของเขา
นำพาไปสู่การค้นพบยาที่สามารถไปยับยั้งโรค เมื่อเกิด Philadelphia chromosome จะทำให้โปรตีนที่ทำหน้าที่ควบคุมการแบ่งตัวของเม็ดเลือดขาวทำงานอย่างไร้ขอบเขต เจ้าตัวยา Imatinib เป็นยาที่สามารถทะลุทะลวงไปยับยั้งโปรตีนตัวนี้ที่เรียกว่า tyrosine kinase นอกจากยับยั้งแล้วยังทำให้เซลมะเร็งที่มี philadelphia chromosome ตายอีกด้วยโดยไม่ไปยุ่งกับเซลอื่นๆ
ผู้ป่วยโรคนี้เหมือนตายแล้วเกิดใหม่ จากที่เคยมีชีวิตแค่ 4 ปี ตอนนี้ก็ยืนยาวไปจนครบอายุขัย และบางคนนั้นก็ไม่พบ philadelphia chromosome อีกเลย
ผู้ป่วยโรคนี้เหมือนตายแล้วเกิดใหม่ จากที่เคยมีชีวิตแค่ 4 ปี ตอนนี้ก็ยืนยาวไปจนครบอายุขัย และบางคนนั้นก็ไม่พบ philadelphia chromosome อีกเลย
จากความสำเร็จอันนี้ นักวิทยาศาสตร์ได้ทำการศึกษาโครโมโซมหรือยีนที่ผิดปกติในกลุ่มโรคการแบ่งตัวผิดปกติของเม็ดเลือดอีก 3 โรค คือเม็ดเลือดแดง polycythemia vera, เกล็ดเลือด essential thrombocythemia, และเนื้อเยื่อไขกระดูก primary myelofibrosis
ทั้งสามโรคนี้มีการแบ่งตัวของเม็ดเลือดที่ผิดปกติในไขกระดูกเช่นกันแต่ไม่มี philadelphia chromosome เราหวังว่าจะพบโครโมโซมหรือยีนที่ผิดปกติและแก้ไขได้เฉกเช่นมะเร็งเม็ดเลือดขาว เพราะโรคทั้งหมดนี้ (myeloproliferative neoplasia) จะเปลี่ยนไปเป็นมะเร็งเม็ดเลือดขาวเฉียบพลันในตอนท้าย
ทั้งสามโรคนี้มีการแบ่งตัวของเม็ดเลือดที่ผิดปกติในไขกระดูกเช่นกันแต่ไม่มี philadelphia chromosome เราหวังว่าจะพบโครโมโซมหรือยีนที่ผิดปกติและแก้ไขได้เฉกเช่นมะเร็งเม็ดเลือดขาว เพราะโรคทั้งหมดนี้ (myeloproliferative neoplasia) จะเปลี่ยนไปเป็นมะเร็งเม็ดเลือดขาวเฉียบพลันในตอนท้าย
คราวนี้นักวิทยาศาสตร์ก็ค้นพบ protein kinase อีกชนิดที่ผิดปกติและทำให้เกิดโรค ตอนนั้นยังไม่ได้ตั้งชื่อ เรียกว่า Just Another Kinase (JAK kinase) ก็ตัวเดียวกับ Janus Kinase จากเทพสองหน้า Janus แห่งโรมันที่ถูกหยิบยืมชื่อมาใช้
เทพยานัตถุ์ เป็นเทพที่มีสองหน้ามองด้านตรงข้าม เชื่อว่าเทพจะเป็นรอยต่อของการทำสิ่งใหม่เพราะ ใบหน้าด้านหนึ่งจะมองสิ่งที่จบไปและใบหน้าอีกด้านจะมองสิ่งที่กำลังจะเกิดใหม่ ใช้เป็นตัวแทนการเริ่มใหม่ของสรรพสิ่ง จึงนำมาเป็นชื่อเดือนแรกแห่งปี january เพื่อเริ่มสิ่งใหม่
ยานัตถุ์ เป็นเทพโรมันขนานแท้ คือ ไม่มีเทียบเคียงหรือกร่อนมาจากกรีกเลย เทพโรมันหลายๆท่านมีที่มาจากกรีกเช่น เทพจูปิเตอร์ นายกของเหล่าเทพ ก็มาจากเทพกรีกคือ เทพประยุ.. เอ้ย เทพซูส เป็นต้น ตำนานต่างๆจึงอิงเรื่องราวของความยิ่งใหญ่ของชนชาติโรมัน ไม่ค่อยสนุกเท่าไร
เทพยานัตถุ์ เป็นเทพที่มีสองหน้ามองด้านตรงข้าม เชื่อว่าเทพจะเป็นรอยต่อของการทำสิ่งใหม่เพราะ ใบหน้าด้านหนึ่งจะมองสิ่งที่จบไปและใบหน้าอีกด้านจะมองสิ่งที่กำลังจะเกิดใหม่ ใช้เป็นตัวแทนการเริ่มใหม่ของสรรพสิ่ง จึงนำมาเป็นชื่อเดือนแรกแห่งปี january เพื่อเริ่มสิ่งใหม่
ยานัตถุ์ เป็นเทพโรมันขนานแท้ คือ ไม่มีเทียบเคียงหรือกร่อนมาจากกรีกเลย เทพโรมันหลายๆท่านมีที่มาจากกรีกเช่น เทพจูปิเตอร์ นายกของเหล่าเทพ ก็มาจากเทพกรีกคือ เทพประยุ.. เอ้ย เทพซูส เป็นต้น ตำนานต่างๆจึงอิงเรื่องราวของความยิ่งใหญ่ของชนชาติโรมัน ไม่ค่อยสนุกเท่าไร
เอ้า...กลับมา JAK kinase นี้มันมีสองโดเมน หรือเรียกว่าสองจุดการทำหน้าที่ คือ JH1 และ JH2 โดย jh1 จะกระตุ้นการแบ่งตัวของเซลเมื่อมีสารมากระตุ้น (คือ erythropoietin กระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดง และ thrombopoietin กระตุ้นการสร้างเกล็ดเลือด) โดยมี jh2 คอยยับยั้ง jh1 ไม่ให้ทำงานมากเกิน เรียกว่าเป็นคนสองคนที่ทำหน้าที่ตรงกันข้ามกันเลยเมื่อมีสารมากระตุ้น เกิดเป็นสมดุลการควบคุมการสร้าง คล้าย Janus เรียกว่า JAK-STAT pathway
จึงเปลี่ยนจาก Just Another Kinase เป็น JAnus Kinase หรือ JAK kinase นั่นเอง ดีนะที่ไม่ได้รับการค้นพบที่เกาหลี ไม่งั้นได้ชื่อ yin-yang kinase แน่ๆ
จึงเปลี่ยนจาก Just Another Kinase เป็น JAnus Kinase หรือ JAK kinase นั่นเอง ดีนะที่ไม่ได้รับการค้นพบที่เกาหลี ไม่งั้นได้ชื่อ yin-yang kinase แน่ๆ
โรคที่เหลือจากมะเร็งเม็ดเลือดขาวเรื้อรัง พบว่าสัมพันธ์กับการกลายพันธุ์ของยีนที่ควบคุมการสร้าง JAK 2 และปัจจุบันเราก็สามารถผลิตยาที่ไปออกฤทธิ์จำเพาะที่ JAK2 ได้แล้วคือ tofaclitinib ที่ใช้ในโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์และสะเก็ดเงิน (มี janus kinase) roxulitinib ในการรักษา primary myelofibrosis และ polycythemia vera
ยังมี ตัวยายับยั้งJAK2 อีกเป็นสิบตัวที่กำลังออกมาเพื่อรักษาโรคต่างๆมากมายที่มี JAK2 mutation ท่านอาจเห็นการตรวจหา JAK2 ในหลายๆโรคเพราะสาเหตุนี้แหละครับ พบแล้วมันรักษาได้มันเปลี่ยนการดำเนินโรคได้นั่นเอง
เป็นไงครับ โดนหลอกให้อ่านเรื่องราวเกี่ยวกับ มะเร็งเม็ดเลือดขาวเรื้อรังและการรักษาแห่งทศวรรษ โดยมี Janus อยู่ย่อหน้าเดียว ถ้ารู้สึกคับแค้นที่พลาดท่าเสียทีแอดมิน ให้ระบายความรู้สึกนั้นด้วยการเดินไปปิดไฟที่ไม่ใช้คนละดวงแล้วบอกกับตัวเองว่า ต่อไปนี้ฉันจะเป็นคนใหม่ ไม่เปิดไฟที่ไม่ใช้และปิดมัน เป็นการเลิกสิ่งเก่าทำสิ่งใหม่ เฉกเช่น Janus
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น