หลอดเลือดแดงคือ artery.หลอดเลือดดำ คือ vein
หลอดเลือดแดงไปขา คือ femoral artery.หลอดเลือดดำกลับจากขาคือ femoral vein
หลอดเลือดแดงที่หัวใจคือ coronary artery แต่หลอดเลือดดำที่หัวใจไม่ใช่ coronary vein !!!
แล้ว coronary vein อยู่ไหน ?
coronary vein เป็นหลอดเลือดเดียวกันกับ left gastric vein หลอดเลือดดำที่พาเลือดจากกระเพาะกลับสู่หัวใจ ทำไมจึงชื่อนี้ล่ะ
กระเพาะอาหารมนุษย์เราคล้ายตัวลู่วิ่งในสนามกีฬา ในช่วง 100-200 เมตรที่เป็นส่วนโค้ง เราเรียกส่วนโค้งลู่ในสุดหรือลู่ที่ 1 ว่า lesser curvature เพราะมันโค้งสั้นกว่า และเรียกส่วนโค้งด้านนอกสุดหรือลู่ที่ 8 ว่า greater curvature ทั้งสองส่วนโค้งนี้มีหลอดเลือดดำที่รับผิดชอบพื้นที่ต่างกัน ในส่วนของ lesser curvature จะมีหลอดเลือด gastric vein คอยรับผิดชอบ
ในอดีตตอนเราสร้างอวัยวะใหม่ ๆ ทางเดินอาหารเราก็อยู่ตรงกลาง กระเพาะและลำไส้ก็อยู่ตรงกลาง แต่เมื่อเราอายุครรภ์มากขึ้น ลำไส้เริ่มยาว อวัยวะในช่องท้องเริ่มขยายใหญ่และซับซ้อน ร่างกายเราจัดการโดยเคลื่อนกระเพาะ ลำไส้ ตับอ่อน ท่อน้ำดี ออกมานอกตัว แล้วจับพับจับจีบ วนซ้ายวนขวา จนกระทั่งได้ตำแหน่งที่ดี แล้วจึงยกขบวนที่จัดแล้วกลับเข้าช่องท้องและปิดผนังหน้าท้อง
ทารกบางคนผนังปิดไม่ดี เกิดลำไส้อยู่นอกตัวได้ หรือบางคนเวลาทางเดินอาหารปิดไม่สมบูรณ์ก็อาจเกิดความผิดปกติให้เห็นเช่น ตับอ่อนมีสองข้างหรือไม่ทับกันสนิท
เอาล่ะ กลับมาที่เรื่องของเรา ตอนแรกกระเพาะอาหารก็อยู่ตรงกลางโค้งเป็นตัวยูคล้ายเปลญวน มีสายเปลซ้ายและขวา เราสมมติว่ามันคือ right และ left gastric vein ตำแหน่งก็ซ้ายขวาตามชื่อ แต่เมื่อร่างกายบิดทางเดินอาหาร กระเพาะถูกเหวี่ยงให้กลายเป็นส่วนโค้งของลู่วิ่งอย่างที่กล่าวไปตอนต้น คือทั้งเปลี่ยนเป็นแนวเกือบตั้ง แล้วยังหมุนปลายด้านซ้ายขึ้นไปสูงด้านบนอีกด้วย
แต่หลอดเลือดดำที่ลากจากขอบกระเพาะทั้งสองด้าน มันต้องไปเชื่อมต่อเทเลือดไปยังหลอดเลือดดำที่ขนาดใหญ่ขึ้นชื่อว่า portal vein ที่อยู่ประมาณกลางลำตัว ที่หลอดเลือดนี้คงที่ ไม่ได้หมุนตามกระเพาะและลำไส้ ดังนั้นถ้าจะไม่ให้ปลายด้านซ้าย หรือหลอดเลือดดำที่เชื่อมตรงปลายมันบิดมันขาด เราจะทำอย่างไร ... ใช่แล้ว ยืดมันออก ต่อให้มันยาวขึ้น
ส่วนหลอดเลือดดำ right gastric vein ก็จะเคลื่อนที่เข้าใกล้กลางลำตัวมากกว่า หลอดเลือดดำ right gastric มันจึงสั้นกว่าฝั่งซ้ายมากมาย ด้วยความที่หลอดเลือดดำ left gastric vein มันยาวกว่าและเดินทางเป็นเส้นโค้งกว่า และต้องมาโค้งมาเทเข้าจุดเดิมของหลอดเลือด portal และในตำแหน่งเดิมใกล้ ๆ กับ right gastric vein จึงดูเหมือนเส้นทางของมันแทบจะวนรอบ lesser curvature
วนรอบเป็นวง อยู่บน lesser curvature เลยได้ชื่อว่า coronary vein คำศัพท์ corona, coronary ในทางการแพทย์ จะอธิบายลักษณะเป็นวงรอบครอบไว้ คล้ายสวมมงกุฎ (corona)
ด้วยเหตุนี้ coronary vein จึงหมายถึง left gastric vein นั่นเอง หาใช่หลอดเลือดดำของหัวใจไม่ หลอดเลือดดำของหัวใจที่คู่กับหลอดเลือดแดง coronary artery คือ coronary sulcus และ cardiac vein ครับ
ที่กล่าวมาทั้งหมด ไม่ได้กล่าวสนุก ๆ เจ้า coronary vein หรือ left gastric vien มันมีความสำคัญเช่นกัน เพราะมันคือหนึ่งในทาง "บายพาส" หลอดเลือดดำในกรณีตับแข็ง และส่งเลือดดำที่จะต้องผ่านตับทาง portal vein ให้อพยพไปเข้าหัวใจทางอื่น เพราะเมื่อตับแข็ง แรงดันเลือดดำ portal มันสูงจนเลือดเดินไม่สะดวก จำต้องใช้ทางอื่นที่จราจรคล่องกว่า คือผ่านทาง left gastric vein
มันมีทางลัดที่พร้อมจะเปิดใช้เมื่อการจราจรทางหลักติดขัด เหมือนเปิดช่องจราจรเพิ่มในช่วงเทศกาล เราต้องกลับมาที่ coronary vein อีกครั้ง
ที่จุดด้านหนึ่งของส่วนโค้ง coronary vein นั้นจะมีหลอดเลือดดำเล็ก ๆ บาง ๆ วิ่งไปเชื่อมต่อกับหลอดเลือดดำที่รับผิดชอบหลอดอาหารส่วนล่าง หลอดเลือดดำนี้มีเลือดวิ่งผ่านน้อยมาก เพราะช่องทางตรงนี้แคบและเล็ก สู้ไปทางปรกติที่กว้างขวางไหลสบาย หลอดเลือดดำ coronary ก็ส่งเลือดไปที่หลอดเลือดดำ portal ได้สะดวกดี ส่วนหลอดเลือดดำ lower esophageal ที่รับผิดชอบหลอดอาหารส่วนล่างก็ส่งเลือดไปที่หลอดเลือดดำ azygos เพื่อที่จะส่งเข้าสู่หัวใจต่อไป
ปัญหาจะเกิดเมื่อหลอดเลือดดำ portal เกิดติดขัดและสาเหตุที่พบบ่อยที่สุดคือ ตับแข็งทำให้แรงดันเลือดดำ portal สูงมาก สูงจนเลือดจาก coronary vein ตัดสินใจเลี้ยวไปทางหลอดเลือด lower esophageal แทน คราวนี้การจราจรก็คับคั่ง ปริมาณเลือดเพิ่มขึ้น หลอดเลือดดำส่วนนี้ก็ขยายใหญ่ โป่งพอง เพื่อรองรับการจราจรของเลือดที่ไหลเวียนมากขึ้น นานวันเข้าก็โป่งมากขึ้น โค้งงอผิดรูป คดเคี้ยวไปมา
หากส่องกล้องทางเดินอาหารส่วนบนไปดูที่ส่วนล่างของหลอดอาหาร จะพบหลอดเลือดขยายขนาดและโป่งออก เรียกว่า หลอดเลือดดำที่หลอดอาหารโป่งพองและขอด เป็นสาเหตุของเลือดออกในทางเดินอาหารหากหลอดเลือดนี้แตกออก ที่เรียกว่า esophageal variceal bleeding นั่นเอง
ตอนที่หลอดเลือดดำ coronary โป่งพองนั้นมักจะเห็นจากภาพถ่ายรังสีที่มีการฉีดสีได้เลย ทั้ง ๆ ที่ปรกติแทบจะมองไม่เห็น ต้องใช้อัลตร้าซาวนด์หลอดเลือดชนิดพิเศษจึงมองเห็นได้ การค้นพบความสำคัญของหลอดเลือดนี้ทำให้เราเข้าใจกลไกการเกิดช่องทางบายพาสของหลอดเลือดดำ หรือ collateral circulation ได้อีกมาก ทั้งการบายพาสที่ตับและจุดอื่น ๆ
เริ่มด้วย coronary และมาจบที่ esophageal varice .... มีเพจทางการแพทย์ที่ให้ความรู้มากมาย แต่มีเพจเดียวเท่านั้นแหละที่ขี้โม้บันลือโลกขนาดนี้
ภาพจากวารสารนี้
Matsutani, S. What an exciting time it is: a pictorial essay of Doppler sonography. J Med Ultrasonics 43, 457–459 (2016).
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น