การป้องกันลิ่มเลือดดำอุดตัน

หนึ่งในมาตรการสำคัญที่ช่วยลดอัตราการเสียชีวิต อัตราความพิการและการอยู่โรงพยาบาลนานขึ้น คือ การป้องกันลิ่มเลือดดำอุดตัน

ผู้ป่วยหลายรายที่เข้ารับการรักษามีโอกาสจะเกิดลิ่มเลือดดำอุดตันที่ขา ไม่ว่าจะเป็นเพราะนอนนานจากการผ่าตัดเช่น เปลี่ยนข้อสะโพก เปลี่ยนข้อเข่า หรือขยับไม่ได้เช่นอัมพาต หรือป่วยหนักมากในห้องไอซียู ยังไม่นับโอกาสแฝงที่ซ่อนอยู่เช่นใช้ยาเม็ดคุมกำเนิด มีโรคประจำตัวแพ้ภูมิตัวเอง ผู้ป่วยเหล่านี้หากเกิดลิ่มเลือดดำอุดตันก็จะต้องรักษาพยาบาลกันมากขึ้น และถ้าหลุดไปอุดหลอดเลือดแดงที่ปอด โอกาสเสียชีวิตจะเพิ่มขึ้น ในกรณีอุดหลอดเลือดแดงที่ปอดจนความดันตกแล้วถ้าช่วยไม่ทัน โอกาสเสียชีวิตสูงระดับ 80% เลยทีเดียว
หลาย ๆ สมาคมการแพทย์ทั่วโลกแนะนำให้ใช้มาตรการป้องกันหลอดเลือดดำอุดตัน แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นต้องชั่งน้ำหนักกับโอกาสเลือดออกจากการให้การป้องกันด้วย เพราะการให้ยาเพื่อป้องกันมักจะเป็นยาที่ลดการแข็งตัวของเลือด จะทำให้เลือดออกได้ง่ายขึ้น เป็นการชั่งน้ำหนักว่าการให้ยาเพื่อป้องกันจะคุ้มค่ากับโอกาสเลือดออกและค่าใช้จ่ายที่เพิ่มขึ้นด้วยไหม หรือหากมีเลือดออกจากการให้ยาอาจจะมีปัญหาความสัมพันธ์ระหว่างแพทย์กับผู้ป่วยได้

เมื่อเราคิดจะให้การป้องกัน นั่นคือต้องพิจารณาจากโอกาสเกิดโรค เพราะมันยังไม่มีโรค ภาวะนอนนานหรือขยับยากข้างต้นเป็นความเสี่ยงสำคัญ การป้องกันหลักคือการให้ยาต้านการแข็งตัวของเลือด ทั้งแบบยาฉีดคือ low molecular weight heparin ที่ฉีดใต้ผิวหนัง หรือใช้ยากิน warfarin ที่จำเป็นต้องปรับตามระดับผลเลือด หรือในปัจจุบันมียาต้านการแข็งตัวของเลือดกลุ่มใหม่ ที่ประสิทธิภาพการป้องกันดีพอ ๆ กับ warfarin แต่โอกาสเลือดออกน้อยกว่ามากและไม่ต้องวัดระดับผลเลือดเพื่อปรับยาและปฏิกิริยาระหว่างยาน้อยกว่ามาก (ของดีแต่ราคาแพง)
โดยจะเริ่มให้เมื่อเสี่ยง คือ ตั้งแต่นอนโรงพยาบาลไม่ว่าจะมาผ่าตัดหรือเริ่มนอนไอซียู โดยไม่มีข้อห้ามในการให้ยา บางภาวะเช่นผ่าตัดเปลี่ยนข้ออาจจะรอให้การผ่าตัดเรียบร้อยก่อน ถ้าไปให้ก่อนผ่าตัดอาจจะต้องเลื่อนการผ่าตัดออกไป และมักจะให้ยาต่อเนื่องประมาณ 4-5 สัปดาห์แล้วหยุดยาเลย (มันมีกรณียกเว้น กรณีพิเศษอื่นๆอีกที่จะให้ยาต่อ)

การป้องกันโดยการใช้ยานั้นใช้เกือบทุกรายที่เป็นอัมพาต ป่วยหนัก หายใจล้มเหลว ผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าข้อสะโพก แต่ถ้าไม่สามารถให้ยาได้เพราะเลือดออกหรือปัญหาอื่น ๆ จะต้องใช้มาตรการเชิงกลมาช่วย คืออะไร ?
Graduated compression stockings หรือ intermittent pneumatic compression อุปกรณ์ที่ใส่เข้าไปแล้วช่วยขยับขาและใช้ลมบีบไล่เลือดดำบีบ ๆ คลาย ๆเป็นระยะเพื่อลดการคั่งค้างของหลอดเลือดดำ หลอดเลือดดำต้องอาศัยแรงบีบกล้ามเนื้อเพื่อผลักกลับสู่หัวใจ เพื่อลดโอกาสเลือดคั่งค้างจนเป็นลิ่มนั่นเอง

หากท่านหรือญาติของท่านจะต้องให้ยาต้านการแข็งตัวของเลือดเพิ่มจากการรักษาปรกติและคุณหมอบอกว่าอาจมีเลือดออกได้ ท่านจะได้นึกออกว่าให้เพราะอะไร

แนวทางที่นิยมใช้เป็นหลักในการป้องกันและรักษาโรคลิ่มเลือดดำล่าสุด ACCP 2016 อ่านฟรีได้ที่นี่
https://www.sciencedirect.com/…/artic…/pii/S0012369215003359