กลืนติด กลืนลำบาก

 กลืนติด กลืนลำบาก

ปัญหาอาการกลืนติด พบได้พอสมควรและสามารถให้การวินิจฉัยเบื้องต้นและแยกโรคเบื้องต้นได้โดยการซักประวัติและการตรวจร่างกาย

กลืนติดกลืนลำบาก (dysphagia) อธิบายได้คือ กลืนอาหารลงไปแล้วรู้สึกมันไม่ลงท้อง ต้องใช้แรงพยายามกลืนหลายครั้ง หรือบางทีพยายามเท่าไรก็กลืนไม่ลง ที่ลงไปได้ก็เพียงบางส่วน ส่วนที่ไม่ลงจะขย้อนกลับออกมา เรามีวิธีคิดแยกโรคด้วยอาการแบบนี้หลายแบบ

แต่ที่ผมใช้เพราะเห็นว่าง่ายดี ประชาชนอย่างเรา ๆ ท่าน ๆ ก็สังเกตได้ แบ่งแบบนี้ครับ

1. ค่อย ๆ กลืนติดจากของแข็งก่อน เช่น ขนมปัง ผลไม้ ข้าว แล้วค่อย ๆ ติดมากขึ้นมาเป็นอาหารเหลวเช่นข้าวต้ม โจ๊ก ต่อมาจะติดแม้แต่ของเหลว น้ำดื่ม ลักษณะค่อยเป็นค่อยไปเรื่อย ๆ แบบนี้ เราจะสงสัยการอุดตันเชิงกล จากมีสิ่งใดไปอุดตันในท่อหลอดอาหาร เช่น เยื่อพังผืด ก้อนเนื้อ (โดยเฉพาะมะเร็ง) รอยโรคที่เกิดจะอยู่ที่คอหอยหรือหลอดอาหารเป็นหลัก เพาะหากผ่านสองจุดนี้เข้าสู่กระเพาะที่เป็นถุงเก็บอาหาร จะมีปริมาตรมากและขยายขนาดได้ดี จึงไม่ค่อยติดครับ

2. การติดเป็นทั้งของแข็งและของเหลว ไม่ค่อยเป็นค่อยไป อาจจะเป็นพร้อมกัน หรือเป็น ๆ หาย ๆ สลับกันของแข็งและของเหลวก็ได้ ลักษณะแบบนี้เราจะสงสัยว่าการควบคุมการทำงานของระบบการกลืนผิดปกติ โดยเฉพาะจากระบบประสาทที่ควบคุม เช่น เส้นประสาทสมองผิดปกติ ปมประสาทที่หลอดอาหารผิดปกติ อัมพาต โรคกล้ามเนื้อและสารสื่อประสาทเช่น มัยแอสธีเนีย กราวิส

3. การติดเป็นเพียงความรู้สึก ติด ๆ ขัด ๆ ภาษาอีสานเรียก มีอะไรมา "อ้อล่อ" ที่ลำคอ แต่ไม่มีอาหารที่กลืนไม่ลงแต่อย่างใด จะบอกข้อนี้ได้ต้องแยกสองข้อแรกไปก่อน มักจะพบได้จากโรคอื่นที่ไม่ใช่โรคของหลอดอาหาร เช่น กรดไหลย้อน หรือบางทีเป็นเพียงความรู้สึกเท่านั้น ไม่เป็นโรคที่เรียกว่า globus sensation

จะเห็นว่าทั้งสามข้อเกิดจากกลไกที่แตกต่างกัน สมมติฐานของโรคต่างกัน และการวางแผนการตรวจรักษาก็ต่างกัน เช่นถ้าอุดตันเชิงกล เราอาจต้องส่องกล้องหลอดอาหาร หรือกลืนแป้งทึบรังสีแล้วถ่ายภาพ หากเป็นการติดจากระบบประสาท ต้องตรวจความดันของหลอดอาหาร คู่กับกระแสไฟฟ้าของหลอดอาหาร หรือตรวจหาโรคระบบประสาทที่สงสัย

ลักษณะสำคัญที่น่าจะบอกว่าเป็นโรคกลืนติดจริงคือ ผู้ป่วยจะผอมลงมาก เนื่องจากกินได้น้อยลง ตรวจพบลักษณะของการขาดน้ำและสารอาหาร หลายครั้งมาโรงพยาบาลเพราะสำลักอาหารลงปอด หรือ อาเจียนมากซึ่งเป็นผลจากการกลืนติดนี่เอง

จากภาพเป็นการกลืนสารทึบรังสีแบเรี่ยม ในสุภาพบุรุษสูงวัยท่านนี้มีปัญหากลืนติด เริ่มจากข้าว ข้าวต้ม และสามวันมานี้กลืนน้ำก็ติด ต้องกระโดดเขย่าตัวให้อาหารลงท้อง เมื่อกลืนติดแล้วจะอาเจียนออกมาหมด ทำให้ผอมลงเร็วมาก

ตรวจร่างกายพบผอมและขาดน้ำ ภาพถ่ายรังสีพบ สารทึบรังสีมาท้นที่ส่วนต้น ทางเดินแคบลงตรงกลางและมาขยายออกในช่วงล่าง แสดงถึงมีการตีบแคบในท่อหลอดอาหารส่วนกลาง

สรุปการวินิจฉัยเป็นมะเร็งหลอดอาหาร ความเสี่ยงสำคัญคือ การดื่มเหล้าครับ