ชีวเคมีของไขมัน ตอนที่ 3
สองตอนก่อนเรารู้จักเส้นทางของไขมันจากอาหารสู่ร่างกาย การขนส่งไขมันไปให้อวัยวะต่าง ๆ ตัวละครต่าง ๆ ที่มีผลต่อการรักษาไขมัน ครั้งนี้เรามารู้จัก HDL (high density lipoprotein) ไลโปโปรตีนที่พวกเราเชื่อว่านี่คือพระเอก
ถ้ายังจำได้ การขนส่งไขมันในร่างกายเกือบทั้งหมดอยู่ในรูป ไลโปโปรตีน ด้วยเหตุที่จะได้ละลายน้ำได้ มีป้ายแท็กจัดการ ควบคุมจัดการได้ ไลโปโปรตีนที่ขนาดใหญ่จะมีไตรกลีเซอไรด์สูง โคเลสเตอรอลไม่มาก เมื่อไลโปโปรตีนขนาดเล็กลง อัดแน่นขึ้นจะขนส่งโคเลสเตอรอลและไขมันอื่น ๆ ได้ดีขึ้น จากไคโลไมครอน มาเป็น VLDL มาเป็น LDL ตามลำดับ จนมาถึงไลโปโปรตีนตัวสุดท้ายที่ทำหน้าที่ต่างออกไป ไลโปโปรตีนก่อนหน้านี้ทำหน้าที่ขนส่งไขมันจากลำไส้และตับไปให้เซลล์ต่าง ๆ แต่ HDL จะมีหน้าที่เก็บไขมันโคเลสเตอรอลที่ร่างกายไม่ต้องการกลับมาเก็บ ใช้ใหม่ รีไซเคิล น่าจะตั้ง HDL เป็นรัฐมนตรีกระทรวงทรัพยฯ นะเนี่ย
เมื่อร่างกายมีโคเลสเตอรอลเพียงพอ เซลล์จะเปิดรับไขมันลดลง ไขมันโคเลสเตอรอลส่วนเกินทั้งจากการกินและการสังเคราะห์จะต้องถูกเก็บกลับ ตับและลำไส้จึงผลิต HDL ออกทำทำหน้าที่นี้ โดยเมื่อแรกออกจากโรงงานเจ้า HDL มีแต่โปรตีน มีไขมันในตัวน้อยมากเรียกว่าตัวเล็กตัวผอมเลย (ก็จะได้มีพื้นที่เก็บกลับคืนได้) ตัว HDL มีอะโปที่สำคัญคือ อะโปเอ ทั้ง A-I และ A-III เจ้าอะโปเอเป็นตัวสำคัญในการขนส่งโคเลสเตอรอลกลับเข้าสู่ตับ
เมื่อ HDL เดินทางไปเก็บของเหลือในร่างกาย เซลล์จะส่งโคเลสเตอรอลส่วนเกินออกมาทางช่องทางพิเศษ ช่องทางนี้จะถ่ายเทโคเลสเตอรอลได้ต้องใช้อะโป A-III นี่เอง โคเลสเตอรอลก็ถูกดูดเข้ามาใน HDL แปรเปลี่ยนเป็นโคเลสเตอรอลเอสเทอร์ (ตรงนี้จะอาศัยเอนไซม์หลายชนิด ที่สำคัญคือ LCAT คนที่เอนไซม์นี้บกพร่องจึงมี HDL ต่ำมากและเป็นโรคหลอดเลือดง่าย) ตัวมันจะเริ่มอ้วนและพร้อมจะส่งโคเลสเตอรอลคืนตับ
แล้วจะส่งคืนตับอย่างไร ?
HDL จะส่งโคเลสเตอรอลกลับคืนตับได้ทั้งการเดินทางไปส่งคืนด้วยตัวเองและการฝากคนอื่นไปส่ง ในร่างกายมนุษย์เราไม่ได้มี HDL มากนักและ HDL มันไม่อยากเดินทางกลับไปที่ตับเอง มันเสียเวลา เสียทรัพยากร ทำงานซ้ำซ้อน ไม่ดีหรอก ที่สำคัญร่างกายมนุษย์มีบัตรแพลตินั่มใบหนึ่งมอบให้ HDL ไว้ใช้เรียกว่า CETP (cholesterol ester transfer protein) การทำงานของโปรตีนนี้จะผ่องถ่ายโคเลสเตอรอลเอสเทอร์ส่วนเกินที่ HDL ไปตระเวนเก็บจากเซลล์ทั่วร่างกาย ส่งให้กับไลโปโปรตีนที่มีป้ายแท็กสำคัญที่จะเดินทางกลับไปยังตับอยู่แล้ว... อะโป B-100 นั่นเอง
ฟื้นความจำนิดนึง อะโป B-100 สร้างที่ตับเอาไว้ติดป้ายให้กับ VLDL และ LDL เพราะเมื่อทั้งสองคนนี้ออกไปส่งโคเลสเตอรอลให้เซลล์ต่าง ๆ จะต้องกลับมารีไซเคิลที่ตับ ตับจะรู้ว่านี่เป็นสินค้าที่เขาผลิตเพราะมี อะโป B-100 ติดอยู่นั่นเอง เขาจะรับกลับมาจัดการ
ไหน ๆ LDL และ VLDL จะต้องกลับมาอยู่แล้ว คุณ HDL จึงถือโอกาสใช้สิทธิโปรตีน CETP ส่งโคเลสเตอรอลส่วนเกินกลับคืนตับด้วย ประหยัดพลังงาน ทางเดียวกันงั้นฝากเลย เราก็จะผอมลงเพราะส่งสินค้าต่อแล้ว สามารถกลับไปรับโคเลสเตอรอลส่วนเกินจากเซลล์ได้ใหม่ ทำงานไม่ซ้ำซ้อน
การส่งคืนแบบเดินไปส่งเองที่ตับก็ทำได้นะครับ เพียงแต่ร่างกายคนเราจะไม่ยอมทำอะไรที่สิ้นเปลือง ไร้ประโยชน์โดยไม่จำเป็น แถมการส่งต่อแบบนี้มีประสิทธิภาพสูงด้วย เราจึงใช้การฝากคืนดีกว่า ในสัตว์หลายชนิดก็ไม่มีโปรตีนนี้หรือมีคนที่บกพร่องโปรตีนนี้เช่นกัน พวกเขาจำต้องใช้กลไกอื่นในการส่งคืนตับ
** หนึ่งในยาที่เราพัฒนาขึ้นมาเพื่อหยุดการทำงานของ CETP เพื่อไม่ให้ส่งโคเลสเตอรอลคืนไปให้ LDL จากข้อเท็จจริงที่ว่า LDL ที่มีโคเลสเตอรอลเอสเทอร์มากนี่นะ มันก่อโรค ถ้าเราจะลด LDL ที่ก่อโรคเราก็ต้องอย่าให้เกิด LDLที่มีโคเลสเตอรอลมากเกินไป หนึ่งในวิธีนั้นคือไปหยุดการเติมโคเลสเตอรอลของ CETP (หวังผลจะฝากโคเลสเตอรอลไปที่ตับ ดันเอาไปก่อโรคหลอดเลือดเสียนี่) แต่อนิจจา ยา CETP inhibitor ไปไม่ถึงฝั่งฝัน ไม่ได้ช่วยลดการเสียชีวิตและการเกิดโรคลงอย่างที่คาดไว้เลย การพัฒนายานี้จึงหยุดลงไป **
นอกจาก HDL จะคอยดึงโคเลสเตอรอลส่วนเกินแล้ว ตัวมันเองยังช่วยลดการอักเสบหลอดเลือด ช่วยลดการแข็งตัวเลือด เรียกว่าตรงข้ามกับผู้ร้ายก่อโรคหลอดเลือดทุกประการ (เอ๊ะ..ผู้ร้ายนี่คือใครนะ ต้องรอติดตามต่อไป) เราจึงฝากความหวังไว้กับ HDL มาก
การศึกษายาที่เพิ่ม HDL และสารพัดวิธีการเพิ่ม HDL (จริง ๆ เคยมีการฉีด HDL เข้าไปในเลือดด้วยนะ) พบว่าสามารถลดโอกาสการเกิดโรคหลอดเลือดได้ หากแต่ยากลุ่มนั้น ๆ ก็ลดโคเลสเตอรอลและ LDL ได้ดีพอกัน แถมสัดส่วนประโยชน์จากสารพัดกรรมวิธีกลับออกมาว่าไม่ใช่การเพิ่ม HDL หรอกนะที่ส่งผลดีในการลดโรค มันเกิดจากการลด LDL ต่างหาก
ปัจจุบันจึงสรุปได้ว่า HDL ที่ต่ำสัมพันธ์กับการเกิดโรคหลอดเลือด แต่ทว่าการเพิ่ม HDL กลับไม่ได้ผลที่น่าพอใจในการลดโรคหลอดเลือดนัก กลับกลายเป็นว่าการควบคุมโคเลสเตอรอลและ LDL ต่างหากที่ส่งผลชัดเจนในการลดโรคหัวใจและหลอดเลือด แล้ว LDL มันสำคัญอย่างไร มันมาก่อโรคอย่างไร ทำไมจึงเป็นที่มาของโคเลสเตอรอลทำให้เกิดโรคหลอดเลือด HDL มันไม่ช่วยเราหน่อยหรือ
ต้องรอตอนต่อไปครับ
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น