อาการเหนื่อย..ใครๆก็เคยเหนื่อย วันนี้เรามาเข้าใจคำว่าเหนื่อย ในความหมายทางการแพทย์ นะครับ
อาการเหนื่อย คือ ภาวะที่ร่างกายต้องทำงานและใช้พลังงานมากขึ้น จนต้องดึงกำลังสำรองและหน่วยงานเสริมมาทำงาน เราจะเห็นอาการเหนื่อยจากหน่วยงานเสริมที่ต้องทำงานนี่แหละครับ แบ่งเป็นระบบหายใจและระบบไหลเวียน ตามหลักวิชาบู๊ตึ๊งคือ เลือดลมนั่นเอง
ร่างกายจะพยายามทำงานเพิ่มเพื่อรักษา การส่งออกซิเจนไปเลี้ยงเนื้อเยื่อให้เพียงพอดังนี้ครับ
ระบบหายใจ..เมื่อร่างกายต้องการออกซิเจนเพิ่ม จะมีการใช้กล้ามเนื้อหายใจเพิ่มจนกล้ามเนื้อหายใจนั้นหมดแรง กล้ามเนื้อหลักคือกล้ามเนื้อกระบังลมครับ กล้ามเนื้อสำรองจะเริ่มทำงานเมื่อกล้ามเนื้อสำรองทำงาน นั่นหล่ะครับคือเหนื่อย กล้ามเนื้อคอ (sternocleidomastoid) จะทำงานเพิ่มขึ้น เราก็จะเห็นคนไข้หายใจแล้วเกร็งคอ รอยบุ๋มตรงกระดูกหน้าอกชัดขึ้น ปีกจมูกจะเริ่มบานออกเป็นจังหวะเข้าออก เพื่อเปิดทางให้ลมเข้ามากขึ้นอีกมากกว่าสามถึงสี่เท่าเลย ถ้าเรายังแก้ไขไม่ได้หรือคนไข้ไม่ได้รับการช่วยเหลืออย่างทันท่วงที อาการก็จะรุนแรงขึ้น
กล้ามเนื้อชุดต่อไปจะเริ่มทำงาน คือ กล้ามเนื้อซี่โครง (intercostal muscle) ในคนผอมมากๆจะเห็นซี่โครงยุบเข้าออก ถ้ามองไปที่ท้องก็จะเห็นท้องเคลื่อนที่ผิดปกติ คือ ในภาวะปกติหายใจเข้านั้น กระบังลมจะเคลื่อนที่ลงล่างเพื่อสูบลมเข้าปอด ท้องจะพองออก หายออกท้องก็จะยุบ แต่ถ้าเหนื่อยมากๆ กระบังลมทำงานจนหมดแรง พอหายใจเข้ากล้ามเนื้อคอทำงานแทน กระบังลมจึงถูกดูดขึ้นไปด้วย เราจึงเห็นหายใจเข้าท้องยุบแทนนั่นเอง ปรากฏการณ์นี้เรียก abdominal paradoxical movement
และถ้ายังเหนื่อยต่อไปคราวนี้จะเริ่มใช้ปาก..ฮุบ..เอาอากาศเข้าไป เป็น air hunger ถ้าไม่ช่วยอีกจะแย่แล้วครับ เรียกว่ากำลังสำรองหมดแล้ว และแถมสำหรับคุณหมอ เราควรช่วยตั้งแต่แรกๆนะครับ อย่ารอจนแย่ค่อยมาช่วย มันจะไม่ทันและช่วยได้ไม่ดีนัก เช่น ให้ออกซิเจน ใส่หน้ากากแรงดันบวก (non invasive ventilator) หรือแม้แต่ใส่ท่อช่วยหายใจและเครื่องช่วยหายใจ
ระบบไหลเวียน การตอบสนองที่เรียกว่าเหนื่อยคือ ระบบประสาทที่จะเร่งการไหลเวียนทำงานมากเรียกว่าระบบประสาท ซิมพาเธติก ทำให้หัวใจบีบแรงขึ้น..อันนี้คงจะตรวจร่างกายปกติได้ยาก ชีพจรเต้นเร็วขึ้น แรงขึ้น เหงื่อออกมากขึ้น ..เหงื่อออกมากนี่ไม่ใช่ช่วยอะไรนะครับ เพียงแต่พอระบบประสาทซิมพาเธติกทำงานมันจะกระตุ้นเหงื่อออก ม่านตาขยาย ตาพร่า
หลอดเลือดจะมีการตอบสนองโดยหลอดเลือดที่ไปแขนขาจะตีบแคบลง เพื่อส่งเลือดไปอวัยวะสำคัญมากขึ้น ได้แก่ ไต ปอด สมอง และตัวหัวใจเอง แขนขาจึงเย็น
ถ้าเรารวบรวมอาการที่ตอบสนองจนเหนื่อยมาตามหลักเลือดลมของบู๊ตึ๊ง..จะได้ว่า เหงื่อออกมาก ใจสั่นหน้ามือตาลาย มือเท้าเย็น หายใจหอบ ตัวโยน จมูกบาน หายใจทางปาก อันนี้ก็คือ เหนื่อย (dyspnea) ในทางอายุรกรรมครับ ตึงต้องอธิบายให้หมอฟังและหมอก็มักจะถามเสมอๆว่า ให้บรรยายหรือเล่าอาการเหนื่อยให้ฟังว่าเหนื่อยแบบไหน เป็นอย่างไร ทำอะไรอยู่ หรือ ซินแสในมังกรหยกก็จะบอกว่า..ท่านก๊วยเจ๋ง ลมปราณไม่คงที่ เลือดลมไม่ดี ธาตุลมผิดทิศ ธาตุไฟเข้าแทรกนั่นเอง..
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น