วันนี้หน้าเพจ New England Journal of Medicine ลงรูปฟิล์มเลือดให้วินิจฉัย ผมเห็นแล้วขึ้นเลย อุเหม่ๆๆ ทำไปได้ ไม่มาถามแพทย์ พยาบาล นักเทคนิคการแพทย์ไทย รับรองไม่มีผิดแม้แต่นิดเดียว
1. มาเลเรีย มีบันทึกมาเป็นร้อยๆปีแล้วนะ ครั้งแรกในบันทึกโรมัน บอกว่าเป็นไข้ที่เกี่ยวกับหนองน้ำที่นิ่งๆ มีหนองน้ำนิ่งๆที่ไหน มักจะมีโรคนี้ เรียก Marsh Fever ในภาษาอิตาลี malaria แปลว่า อากาศแย่ๆ ก็น่าจะเป็นบรรยากาศหนองน้ำขังกระมัง
2.สมัย ฮิปโปเครตีส เคยมีคำว่า tertian fever, Quertain fever คือ ไข้ทุกๆ สองถึงสามวัน เป็น periodic fever ลักษณะของมาเลเรียนั่นเอง แต่มาพบชัดเจน Charles Loise Alphonse Laveron พบปรสิตในเม็ดเลือดแดง ในทหารประเทศแอลจีเรีย และในปี 1894 Ronald Ross ได้รับรางวัลโนเบลเนื่องจากสามารถเรียนรู้วงจรชีวิตปรสิตและยุง ที่เป็นสาเหตุของโรคได้
3. ประเทศในแถบศูนย์สูตร รวมทั้งไทย เป็นแดนระบาดของมาเลเรีย ปัจจุบันไม่ใช่แค่แดนระบาด แต่ยังพบเชื้อดื้อยามาเลเรีย ทั้ง chloroquine และ Mefloquine อีกด้วย
4. แต่ก่อนพบทางป่าภาคตะวันตก ภาคใต้ มีการระบาดในภาคตะวันออก ภาคอีสานประปราย แต่ทุกวันนี้มีครบทุกภาค จากรูปแบบการเพาะปลูกที่ทำได้ทุกภาค และจากแรงงานประเทศเพื่อนบ้านฝั่งตะวันตกที่หลั่งไหลเข้ามาครับ
4. พาหะนำโรค คือ ยุงก้นปล่อง anopheles นำเชื้อที่ชื่อว่า plasmodium ทั้งห้าสายพันธุ์ มาติดคน คือ falciparum, vivax, ovale, malariae, knowlesi ใกล้ๆนี้น่าจะได้หกสายพันธุ์ ไม่ต้องไปแยกชนิดยุงนะครับ ตบยุงตายเลือดอาบ แยกไม่ได้แน่ๆ ใช้แค่ประวัติเข้าป่า อยู่ในแดนระบาด หรือ มีแรงงานต่างชาติใกล้ชิด น่าจะพอครับ
5. ไข้สูง หนาวสั่น มีไข้เป็นรอบๆ อาจจะทุกวัน ทุกสองสามวัน ไข้สูง หนาวสั่นนี่คือ ขนลุก สั่นทั้งตัว ฟันกระทบกันเลยครับ ปัสสาวะอาจจะมีสีดำ เป็นสีของสารในเม็ดเลือดแดงที่แตก ไข้นี้จึงเคยชื่อ dark urine fever ถ้าเป็นมากๆ ก็ซึม เพ้อ ตัวเหลือง ซีด เป็นมากๆ ก็หัวใจวาย ตับวาย ไตวาย สมองพิการได้
6. อาจพบไข้เรื้อรัง ตับม้ามโตได้ ในไข้มาเลเรียจากเชื้อ plasmodium vivaxและ plasmodium ovale เนื่องจากมีเชื้อที่หลับอยู่ในตับ ตื่นมาอาละวาดเป็นพักๆ เรียกว่า hypnozoint
7. เกือบๆ 90% เกิดจาก plasmodium falciparum ที่ทำให้เกิดมาเลเรียรุนแรง และจาก plasmodium vivax การแยกเชื้อจึงสำคัญ ทางคลินิกเราแยกแค่ falciparum หรือ ไม่ใช่ falciparum เท่านั้น
8. การตรวจเลือดจึงสำคัญมากๆ ตรวจและดูเองครับ แต่อาจต้องตรวจบ่อยๆ หลายๆครั้งเพราะเชื้อมาเลเรียจะออกมาเป็นจังหวะเวลา การดูด้วยตาจะวินิจฉัยได้ นับปริมาณปรสิตได้ แยกชนิดได้ จึงเป็นการตรวจที่จำเป็นมาก เห็นอย่างไร คอยติดตามอัลบั้มภาพต่อไปนะครับ
9. เรามีชุดคิตในการตรวจหา P.falciparum (PfHRP2) แยกว่าใช่หรือไม่ใช่ falciparum เพราะเจ้านี่รุนแรง อันตราย ตายได้ การใช้ยาก็แตกต่างออกไป ความไวความจำเพาะดีครับ หาไว้ประจำห้องแล็บ ไม่เสียหลาย
10. การรักษาแยกโรครุนแรง กับ ไม่รุนแรงก่อน ในกรณีรุนแรง ต้องนอนโรงพยาบาล ติดตามการทำงานไต ตับ หัวใจ ให้สารน้ำให้พอ ระวังภาวะน้ำตาลต่ำ ใช้ยา artesunate เพราะในประเทศเราอัตราการดื้อยา chloroquine, quinine สูงมาก ให้ยา artesunate 2.4 mg/kg ผสมแล้วฉีด ไม่ต้องหยด เหลือยาห้ามเก็บไว้ ทิ้งเลยเพราะผสมสารละลายด่าง ทุก 12 ชั่วโมงสามครั้ง หลังยากนั้น วันละครั้งจนอากการดี แล้วปรับเป็นยากิน 4-5 เม็ดต่อวัน ร่วมกับ mefloquine อีกสามวัน
11. ถ้าจะใช้ยา quinine ต้องให้แบบหยดเท่านั้น ให้เร็วหัวใจจะผิดจังหวะ ในขนาด 20 mg/kg ต่อด้วย 10mg/kg ทุก 8 ชั่วโมง แล้วใช้ยากินต่อไป quinine และ doxycycline
12. ถ้าอาการไม่รุนแรง ให้แยก falciparum และ ไม่ใช่ falciparum เนื่องจากการรักษาต่างกันมาก ในกรณีไม่ใช่ falciparum ใช้ยา chloroquine ขนาด 25 mg/kg แบ่งให้สามวัน และถ้าเป็น ovale หรือ vivax ต้องให้ primaquine 15mg วันละครั้ง นาน 14 วัน เพื่อป้องกันเจ้า hypnozoint ในข้อ 6
13. แต่ถ้าเป็น falciparum แบบไม่รุนแรง ให้ยากิน artesunate (4 mg/kg/d) และ mefloquine (15 mg/kg then 10 mg/kg 6 hours apart) สามวัน ตบท้ายด้วย primaquine 15 mg อีกหนึ่งเม็ด เพื่อลดเชื้อในระยะสืบพันธุ์
14. ต้องระวังการใช้ยา primaquine ในที่มีโรคประจำตัว G-6-PD และห้ามให้ในหญิงตั้งครรภ์
15. ตรวจติดตามการรักษาจะพบ อัตราของปรสิตลดลง อัตราปรสิต นับ จำนวนปรสิตต่อเม็ดเลือดขาวสองร้อยตัว แล้วมาคำนวณกลับเป็นเปอร์เซนต์ต่อเม็ดเลือดขาวทั่วตัว ถ้าเกินห้าเปอร์เซนต์ก็ถือว่ามาก จำนวณตืดเชื้อมากๆควรส่งให้ผู้เชี่ยวชาญทำการถ่ายเลือด blood exchange
16. ไม่ต้องกินยาป้องกัน ไม่ช่วยอะไร ยกเว้นจะไปแอฟริกา ที่การระบาด API มากกว่า 10 ไปดูสถานการณ์การระบาดได้ที่สถานฑูต หรือ เว็บไซต์ WHO
ข้อมูลจากแนวทางการรักษามาเลเรีย 2557 ราชวิทยาลัยอายุรแพทย์, WHO, CDC สรุปมาให้เหลือ 16 ข้อ นี่คือเนื้อหา ส่วนภาพและ เนื้อ..ฮา.. จะมาตามสัญญา ขอเวลาอีกไม่นาน
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น