เมลิออยโดสิส

 ปริศนามรณะ (ดัดแปลงจาก NEJM 2022;386:861-8)

กองเอกสารบนโต๊ะของเอซิโอ เจ้าหน้าที่ระดับสูงของศูนย์ควบคุมโรคสหรัฐ บอกชัดเจนว่าช่วงนี้เอซิโอนั้น “งานเข้า” จากหน้าต่างห้องทำงานบนชั้น 8 สำนักงานที่แอตแลนต้า เขาสามารถเห็นวิวทั้งเมืองที่สวยงาม แต่เอซิโอนั้นกลับจ้องหน้าจอคอมพิวเตอร์สองเครื่องที่ผนังห้องอีกด้าน คร่ำเคร่งหาข้อมูลที่ส่งมาทั่วทั้งอเมริกา พร้อมกาแฟแก้วใหญ่ แก้วที่ห้าของวัน

รายงานจากแคนซัส ระบุว่าชายอายุ 53 ปีที่มีอาการติดเชื้อรุนแรงในกระแสเลือดนั้นได้เสียชีวิตลงแล้ว จริงอยู่ว่าชายคนนั้นเป็นตับแข็ง ถุงลมโป่งพอง และสารพัดโรคประจำตัว แต่ผลเพาะเชื้อในเลือดสุดท้ายคือเชื้อ Burkholderia pseudomallei เชื้อที่พบมากในแถบเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เมื่อมาพบที่นี่ต้องถือว่าเป็นโรครุนแรงที่ต้องสืบค้นหาการระบาดที่ชัดเจน

“ผมกำลังสืบค้นเต็มที่ครับ เราส่งหน่วยเคลื่อนที่เร็วพร้อมสอบสวนโรคลงไปเต็มพิกัด เจ้าหน้าที่ทีฟาเป็นมือหนึ่งของเรา ถ้าผมทราบข้อมูลเมื่อไร รับรองท่านทราบทันทีครับ” เอซิโอตอบด้วยเสียงเครียด ในขณะที่ปลายสายอีกข้างก็ตอบกลับมา

“ผมต้องรบกวนให้คุณเร่งดำเนินการนะ ท่านประธานาธิบดีร้อนใจมาก สิ้นเดือนนี้ท่านจะต้องไปรณรงค์หาเสียงที่นั่น ถ้าตอบคำถามไม่ได้ ท่านคงลำบากใจ คุณคงไม่อยากลำบากใจไปกับท่านใช่ไหม เอซิโอ สวัสดี” ปลายสายวางลงไป เลขานุการท่านประธานาธิบดี โทรมากำชับเอง และเมื่อมองดูปฏิทินแล้ว เอซิโอมีเวลาอีก 15 วัน

ทันใดนั้นเสียงเตือนอีเมลก็ดังขึ้นจากคอมพิวเตอร์ เอซิโอเหลือบตามอง เห็นชื่อคนส่งอีเมลมาก็ดีใจมาก คนส่งมาคือ ทิฟฟานี หรือเจ้าหน้าที่ทีฟา เจ้าหน้าที่ภาคสนามที่เก่งที่สุดของเขา เอซิโอคิดว่าทีฟาน่าจะสืบเรื่องทั้งหมดได้แล้ว จึงรีบคลิกอ่าน

“..ดิฉันยังไม่ทราบที่มาของเชื้อ และเรามีข่าวร้ายมากกว่านั้นคือเด็กอายุ 4 ปีที่เท็กซัส ป่วยติดเชื้อรุนแรงทั้งตัว สมองพิการ และได้รับการยืนยันจากเท็กซัสว่า เพาะเชื้อจากปอดเป็นเชื้อ Burkholderia pseudomallei อีกรายค่ะ...”

เอซิโอ สำลักกาแฟเฮือกใหญ่ !!

สิบห้าปีก่อน เอซิโอไปศึกษาเรื่องโรคเขตร้อนที่ประเทศไทย เขาพบทิฟฟานีที่มาทำวิจัยที่ภาคอีสานของไทยเรื่องโรคนี้ ที่นั่นเป็นจุดที่พบโรคนี้มาก โรคเมลิออยโดสิส พบตัวเชื้อได้ในดิน น้ำ สิ่งแวดล้อม ปนเปื้อนติดมาสู่คนได้หลายทางทั้งทางเดินหายใจ ปนเปื้อนทางการกิน หรือจากรอยแผลเล็ก ๆ ที่ผิวหนัง โรคเมลิออยโดสิส สามารถมีอาการได้หลากหลาย ทั้งการติดเชื้อในกระแสเลือด เป็นฝีหนองตามอวัยวะต่าง ๆ ไปจนถึงติดเชื้อรุนแรงในสมอง และอัตราการเสียชีวิตสูงทีเดียว

งานวิจัยของทิฟฟานีระบุว่า มักจะเกิดโรคนี้กับคนที่สัมผัสดิน น้ำ และส่วนมากคนที่เป็นโรคมักจะมีโรคประจำตัวเช่น เบาหวาน โรคตับโรคไตเรื้อรัง ที่ภาคอีสานของไทย หากมีไข้ไม่ทราบสาเหตุยังจะต้องคิดถึงโรคนี้ไว้เสมอ

อีเมลของทีฟาระบุอีกว่า เด็กชายวัย 4 ปีนั้น หลังจากทราบว่าติดเชื้อเมลิออยโดสิส ก็ให้ยา ceftazidime อันเป็นยามาตรฐานของการรักษาและให้การกำจัดเชื้อต่อด้วยยา bactrim แต่ว่าเด็กมีการติดเชื้อรุนแรงที่สมอง ตอนนี้จึงพิการไปอย่างน่าเสียดาย ที่สำคัญ....

ทั้งสองคนไม่มีประวัติเดินทางไปแหล่งระบาดของโรคเลยแม้แต่น้อย !! แล้วจะติดเชื้อมาจากที่ใดล่ะ หรือเป็นการก่อการร้าย ???

ผ่านไปสามวัน เอซิโอไม่ได้ข้อมูลเพิ่มเติมใด ๆ เกี่ยวกับการเดินทางของผู้ป่วยทั้งสองราย และยังยืนยันว่าผู้ป่วยและคนใกล้ชิดไม่ได้เดินทางไปพื้นที่ระบาดเลย ขณะที่เอซิโอไปนั่งดื่มกาแฟในร้านประจำ บนโต๊ะมีแล็ปท้อปเครื่องเล็กแต่ทรงประสิทธิภาพยิ่ง เป็นแล็บท้อปพิเศษที่สามารถสื่อสารผ่านดาวเทียมได้กับคนทั่วโลก เอซิโอมานั่งร้านนี้ประจำหากคิดงานไม่ได้ เพราะกาแฟคาปูชิโนร้านนี้รสเลิศนักและบาริสต้าผู้นั้นยังทรงเสน่ห์ เร้าใจเอซิโอในทุกจังหวะการชงกาแฟ และเสียงเตือนอีเมลก็ดังขึ้น ตึ๊ง...

เอซิโอแทบลมจับคาแก้วกาแฟ เพราะอีเมลจากทีฟาบอกว่า เราได้รับรายงานคนไข้อายุ 53 ปีอีกรายที่มินเนโซต้า ผู้ป่วยติดเชื้อรุนแรงในกระแสเลือด ต่อมาพบข้อสะโพกอักเสบและมีหนอง ผลการตรวจสารพันธุกรรมและเพาะเชื้อยืนยันตรงกัน B.pseudomallei เหมือนเดิมคือ ไม่มีประวัติเดินทางไปในพื้นที่ระบาดแต่อย่างใด รายที่สามในช่วงเวลาห่างกันเพียงสัปดาห์เดียว พร้อมกับเดดไลน์ที่เขาต้องส่งคำตอบให้ท่านประธานาธิบดีกระชั้นเข้ามาทุกขณะ เอซิโอยกมือกุมใบหน้าและถอนหายใจ

“มีเรื่องอะไรกลุ้มใจหรือคะ เอซิโอ” บาริสต้าสาวสวยยกกาแฟถ้วยที่สองมาเสิร์ฟ ในร้านมีคนไม่มาก เธอเป็นเจ้าของร้านและบาริสต้า จึงนั่งลงคุยกับลูกค้าประจำ (ขี้หลี) รายนี้

“ก็มีปัญหาที่ซับซ้อนมากนะครับ เหมือนฆาตกรรมในห้องปิดตาย รู้ตัวฆาตกร แต่ไม่รู้ว่าฆาตกรเข้าไปสังหารได้อย่างไร ผมเป็นนักวิทยาศาสตร์ ขบคิดปัญหาแบบนี้ไม่ค่อยเก่งเท่าไรครับ เฮ้อ ไม่น่าเล่าให้คุณฟังเลย คุณเยนนีเฟอร์ ปัญหาของผมแท้ ๆ” เอซิโอยิ้มให้ โดยเลือกรอยยิ้มที่คิดว่าจะประทับใจเยนนีเฟอร์มากที่สุด

“ฉันก็ไม่ค่อยเก่งเรื่องนี้ค่ะ แต่สมัยที่เคยไปทำงานที่ประเทศไทย ฉันรู้จักเพื่อนคนหนึ่ง เป็นคนคลั่งนิยายค่ะ ชอบคิดเรื่องอะไรเป็นตุเป็นตะ โดยเฉพาะเรื่องคดีฆาตกรรมปริศนานี่แหละค่ะ ทุกวันนี้ยังส่งอีเมลเรื่องราวที่เขาดัดแปลงวิชาการมาเขียนเป็นนิยายอยู่เลยนะคะ อ่านแล้วยังคิดว่าเขาเป็นฆาตกรเสียเองเลย” เยนนีเฟอร์หัวเราะ พลางนึกหน้าชายหนุ่ม ซึ่งไม่ค่อยหนุ่มเท่าไรที่เมืองไทย มาก้อร่อก้อติกเธอตลอดเวลาที่เธอมาฝึกเป็นบาริสต้าทั่วเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

“ก็ดีนะ บางทีได้เปลี่ยนมุมมองใหม่ ๆ บ้างอาจแก้ไขปัญหาได้ ผมจะลองติดต่อกับเขาดู แล้วเขาเป็นมิตรไหมคุณเยน” เอซิโอสนใจชายหนุ่มปริศนาจากเมืองไทยขึ้นมาทันที

“เป็นมิตรค่ะ ซื่อ ๆ ไม่มีพิษมีภัย เดี๋ยวฉันจะบอกเขาล่วงหน้าค่ะ ท่าทางเขาน่าจะตื่นเต้นที่ได้ช่วยคุณ อ้อ..ถ้าคุยกับเขาล่ะก็ให้ชมทีมลิเวอร์พูลไว้นะคะ เขาเป็นแฟนตัวยงค่ะ คุยเรื่องนี้ได้ทั้งวัน” แล้วเยนนิเฟอร์ก็ยิ้มและขยิบตา มันทำให้เอซิโอใจละลายเลยทีเดียว

สองวันต่อมา อีเมลที่ได้จากชายหนุ่มปริศนาจากเมืองไทยทำให้เขาได้ความคิดใหม่ ๆ มากมาย แม้จะรู้สึกหมั่นไส้ในความกวนบาทาของเขาอยู่บ้างก็ตาม ชายหนุ่มปริศนาบอกให้เขาลองคิดนอกกรอบดูบ้าง เป็นวิธีที่คนแต่งนิยายปริศนาฆาตกรรมมักชอบใช้ เอซิโอยึดติดกับข้อมูลที่ผู้ป่วยไม่เคยเดินทางไปในแดนระบาดของโรคเมลิออยโดสิส ไม่มีรายงานสัตว์เลี้ยงที่มาจากพื้นที่นั้น โอกาสติดโรคคงน้อย เมื่อหลายปีก่อนเคยมีรายงานเชื้อ B.pseudomallei ที่ทางตะวันตกของสหรัฐอเมริกา และการวิเคราะห์สารพันธุกรรมนั้น ออกมาต่างจากเชื้อเมลิออยโดสิสจากทางเอเชีย แต่ก็เป็นสิ่งที่พบยาก มันไม่น่าจะอธิบายผู้ป่วยสามรายในช่วงไม่กี่เดือนและกระจัดกระจายกันขนาดนี้

เขาตัดสินใจโทรหาชายหนุ่มจากเมืองไทยเพื่อขอความเห็นเพิ่มเติม ตอนนี้ 0800 ที่เมืองไทยคงประมาณ 2 ทุ่ม

ตรู๊ด...ตรู๊ด...คลิก

“สวัสดี เอซิโอ นี่โทรมาเองเลยรึ”

“สวัสดี คุณพอมีเวลาว่างไหม สักห้านาที ขอความเห็นคุณสักหน่อยครับ” เอซิโอจริงจัง แต่ฟังเสียงอีกฝ่ายดูจอแจมาก

“ได้ซิเพื่อน แต่คงว่างอีกไม่นาน” แต่แล้วก็มีเสียงลอดเข้ามา ...ตกลงเฮียเลือกเบอร์ตองเสื้อฟ้าใช่ไหมครับ แหมตาถึงนะเฮีย คนนี้กระบี่มือหนึ่ง...

“อะไรนะครับ คุณ เหมือนคุณไม่ว่าง” เอซิโอเกรงใจ

“โอ๊ะ ๆ ลืมปิดบลูทูธ เอาเป็นว่า คุณน่ะ ลองค้นรอบตัวเขาซิ ว่ามีอะไรสิ่งใด ที่มาจากพื้นที่ระบาดหรือเปล่า เชื้อมันอยู่ได้นานนะ บนพื้นผิวบนสิ่งของ สินค้าอะไรต่าง ๆ พวกเนี้ย สินค้านำเข้า ลองดูนะ มีอะไรก็เมลหาได้ ตอนนี้ไม่ว่าง ธุระด่วนเลยครับ ต้องรับจัดการ แค่นี้นะยู บาย” เอซิโอรู้สึกงง อะไร คือ เบอร์ตอง แล้วจะรีบอะไรขนาดนั้น สองทุ่มแล้วนะ แต่ช่างเถอะ ไอเดียเขาก็ดีทีเดียว

กว่าสัปดาห์ที่เอซิโอนั่งขบคิดปัญหาอยู่ตามลำพัง วันนี้เขามานั่งทอดอารมณ์อยู่ในร้านกาแฟเดิม เสียงโทรศัพท์ก็ดังเข้ามาทำลายความเงียบอีกครั้ง คราวนี้มาจากทีฟา ผู้ช่วยมือหนึ่งของเอซิโอ ซึ่งเอซิโอรับสายแล้วก็หน้าซีด

“เอซิโอ เราเพิ่งได้รับรายงานเด็กอายุ 5 ปีอยู่ในจอร์เจียของเรานี่เอง แรกรับพบว่าเป็นโควิด-19 แต่ต่อมาอาการแย่ลง รายงานเบื้องต้นของห้องแล็บแจ้งมาทางเราว่าอาจจะเป็นเชื้อเมลิออยโดสิส ตอนนี้เด็กยังมีชีวิตอยู่ รายนี้เป็นครอบครัวเดี่ยว ไม่ได้ไปแดนระบาดและแทบไม่ไปไหนมาเลย แต่เมื่อสองสัปดาห์ก่อนเขาเปลี่ยนคนทำความสะอาดบ้านคนใหม่ และถ้าคุณจะไม่เชื่อ คนนี้เคยเป็นอดีตสายลับเคจีบี”

“ทีฟา คุณรีบ ไปที่โรงพยาบาล สืบให้รู้ให้เร็วที่สุด เดี๋ยวผมจะตามไป อ้อ อย่าลืมเก็บข้อมูลอดีตสายลีบเคจีบีคนนั้นด้วย” เอซิโอวางสายแล้วรีบวิ่งไปที่ห้องทำงาน

เคจีบี...สายลับ...ความลับ...ความตาย..เมลิออยโดสิส แย่แล้ว เอซิโอรีบวิ่งไปที่ห้องทำงานเร็วขึ้นอีก และโทรบอกเลขาให้เตรียมรถ เพื่อไปที่โรงพยาบาล

ที่โรงพยาบาล เอซิโอและทีฟามาถามพ่อแม่ของเด็ก ได้ความว่าไม่ได้ไปพื้นที่ระบาด ไม่มีสินค้าใด ๆ จากเอเชียใต้หรือเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พวกเขาถามหมอผู้รักษาก็ได้รับข้อมูลว่า ไม่ได้คิดถึงเมลิออยโดสิสเพราะอาการทางระบบทางเดินหายใจเด่นและตรวจพบโควิด คุณหมอคิดว่าถ้าเป็นอย่างนั้นก็อาจจะเป็นปอดอักเสบจากเมลิออยโดสิสได้

ทีฟาบอกว่า "พ่อแม่เด็กบอกว่าวันนี้คนดูแลก็จะเข้าไปทำความสะอาดอีกค่ะ"

เอซิโอบอกว่า "อืม เพิ่งว่าจ้างคนดูแลบ้านใหม่ คนว่าจ้างนี้เพิ่งมาจากมินเนโซต้า สถานที่เราพบผู้ป่วยรายที่สาม" งั้นเรารีบไป

เอซิโอและทีฟา มาถึงบ้านของเด็กที่เป็นผู้ป่วยรายที่สี่ พร้อมติดต่อเอฟบีไอ ซีไอเอ เอ็นเอสเอ ทุกองค์กรที่เขาเชื่อว่าน่าจะเกี่ยวข้องกับการก่อการร้าย พวกเขาพบชายวัยกลางคน ผมสีทอง ร่างกายบึกบึน กำลังปิดบ้านของผู้ป่วยรายที่สี่ สิ่งที่ทุกคนเห็นเหมือนกันคือ ที่เอวหลังด้านขวาของชายคนนั้นเป็นรอยนูนของวัตถุทรงกระบอก มีเสื้อปกปิดแต่ก็ไม่อาจซ่อนวัตถุลึกลับที่ชายคนนั้นตั้งใจซ่อนเอาไว้ได้ เอซิโอตะโกนขึ้น “นั่นแหละ ผู้ร้าย ระวังด้วยเขามีอาวุธชีวภาพก่อการร้ายรุนแรงเหน็บที่บั้นเอว”

ชั่วพริบตา บรรดาหน่วยรบพิเศษที่เกณฑ์กันมาทั่วอเมริกา ก็จับกุมชายผู้นั้น กดลงกับพื้น หน่วยควบคุมอาวุธเดินเข้ามาหาเอซิโอและทีฟา บอกว่าพวกเขาค้นเจอแต่ขวดสเปรย์น้ำหอมปรับอากาศขวดนี้เท่านั้น และจากการตรวจเบื้องต้นก็ไม่พบสารเคมีอันตรายใด ๆ พร้อมยื่นแผ่นกระดาษที่ชุ่มด้วยสเปรย์กลิ่นนั้น

“ยี่ห้อนี้บ้านผมก็ใช้” ผบ.หมู่หน่วยจู่โจมบอก และหัวเราะเยาะเอซิโอที่ตื่นตูมมากไป กลิ่นของสเปรย์โชยมาถึงจมูกของทีฟา เธอฉุกคิดได้ในทันที

“เอซิโอ ฉันได้กลิ่นนี้ สเปรย์น้ำหอมนี้ ที่บ้านของผู้ป่วยทั้งสามรายก่อนหน้านี้ หรือนี่คือความเชื่อมโยงของสิ่งที่เกิดขึ้น หรือ นี่คือ เมลิออยโดสิสที่เราพบ”

สองวันต่อมา ผู้ป่วยรายที่สี่ก็เสียชีวิต หลังจากที่เอซิโอกลับจากงานศพ ทีฟาก็มารอเขาที่สำนักงานเรียบร้อย พร้อมรอยยิ้มบนใบหน้า

“เอซิโอ ผู้ชายผมทองที่เราคิดว่าเป็นผู้ก่อการร้าย เขาเป็นอดีตเคจีบีจริง เขาชื่อ ปูตัน แต่ประวัติสะอาด มาจากมินเนโซตาก็จริง แต่ไม่ได้มีส่วนอะไรกับผู้ป่วยรายที่สาม ที่เขามีกระป๋องสเปรย์ที่เอว เพราะเขาคิดว่ามันหอมดี เอาไปเป็นตัวอย่างเพื่อจะซื้อไปใช้ และสเปรย์นี่แหละที่สำคัญ”

เอซิโอคิดถึงคำพูดของชายหนุ่มปริศนาที่เมืองไทย ให้มองสิ่งรอบตัว สิ่งที่สัมพันธ์กับพื้นที่ระบาดของโรค พร้อมกับเอ่ยออกมาว่า “อย่าบอกนะ ว่าเจอเชื้อเมลิออยโดสิสในกระป๋องสเปรย์”

ทีฟาหัวเราะ “คุณนี่ จินตนาการได้บรรเจิด ใช่แล้วค่ะ ทั้งสี่บ้านของผู้ป่วย ใช้สเปรย์ปรับอากาศยี่ห้อนี้ เป็นยี่ห้อที่ผลิตและนำเข้าจากอินเดีย เราจึงไปนำกระป๋องสเปรย์จากบ้านของผู้ป่วยที่เหลือ ไปตรวจหาสารพันธุกรรม และก็พบเชื้อเมลิออยโดสิส สายพันธุ์เอเชียใต้ พื้นที่ที่มีการผลิตสเปรย์ เรียกว่าสายพันธุ์ ATS2021 (aromatherapy spray 2021) เรียกว่าเป็นการค้นพบการปนเปื้อนของเมลิออยโดสิสครั้งสำคัญของเราเลย ยากมากที่จะพบจากสเปรย์ปรับอากาศ !!”

เอซิโอยิ้ม “งั้นก็ปิดคดีได้ คุณอย่าลืมลงในวารสาร NEJM ด้วยนะ น่าจะเป็นรายงานที่มีคนสนใจ เอาล่ะ ไปกินมื้อค่ำได้ ผมเลี้ยงเอง”

จบบริบูรณ์

…บทส่งท้าย…

ปูตัน ชายหนุ่มผมทอง อดีตเคจีบี ได้รับการปล่อยตัวหลังจากยืนยันความบริสุทธิ์ของตัวเอง เขาเดินทางไปสนามบิน ระหว่างทางก็คิดถึงการเดินทางที่เร่งรัดก่อนหน้านี้จากประเทศไทย หลังจากจบการสนทนาการเอซิโอ ยกมือถือขึ้นมาสั่งลบทำลายประวัติและการยืนยันตัวบุคคลของ “ปูตัน” ให้ออกจากสารบบข้อมูล แล้วก็ยิ้มในใจ

ก่อนหน้าจะเดินทางเข้าไปเช็คอิน เขาเดินไปที่ห้องน้ำ เปิดประตูห้องในสุด ดึงหน้ากากและวิกผมสีทองออก ถอดเกราะยางเสริมอกและไหล่ เปลี่ยนเสื้อและแจ็คเก็ตตัวใหม่ ใส่หนังสือเดินทางประเทศไทยในกระเป๋าแจ็คเก็ต พร้อมตั๋วเครื่องบินกลับไทย ระหว่างที่เดินออก เขามองกระจกเงาตรวจสอบความเรียบร้อย สิ่งที่เห็นภายใต้แจ็คเก็ตสีดำ คือเสื้อยืดคอกลมสีขาว ที่กลางอกมีลายสกรีนตัวอักษรสีน้ำเงินเข้ม อ่านว่า

“อายุรศาสตร์ ง่ายนิดเดียว”

….