ทำไมชีวิตจริง ยา statin จึงยังไม่ดีเท่าการศึกษา

ทำไมชีวิตจริง ยา statin จึงยังไม่ดีเท่าการศึกษา ?

ในยุค 10 ปีให้หลังโรคระบบหัวใจและหลอดเลือด โดยเฉพาะโรคหลอดเลือดอุดตันทั้งหลอดเลือดหัวใจและโรคหลอดเลือดสมอง อุบัติการณ์ลดลงมาก อัตราการเสียชีวิตลดลงมาก ด้วยเทคโนโลยีการรักษาที่ดีและการใช้ยาที่ดี

ยาลดไขมัน statin ที่เราทราบว่านอกจากลดไขมันแล้วยังลดการอักเสบ ทำให้อัตราการเกิดโรคและเสียชีวิตลดลงมาก ทั้งการป้องกันก่อนเกิดโรคในคนที่เสี่ยงสูง และการป้องกันการเกิดโรคซ้ำหลังจากเกิดแล้ว ทุกการศึกษาออกมามีผลดีมาก เราน่าจะดีใจที่ชีวิตของเราจะดีขึ้น แต่ความเป็นจริงมันไม่เป็นอย่างนั้น

ปัญหาสำคัญคือ "adherence" หรือการติดตามกินยาอย่างสม่ำเสมอ การใช้ยาเพื่อป้องกันและลดความเสี่ยง มันเป็นการลงทุนระยะยาวที่ไม่เห็นดอกผล ดอกเบี้ยอะไรเลยในช่วงที่ลงทุน นั่นคือคุณจะไม่ได้รู้สึกว่าร่างกายแข็งแรงขึ้น ไม่ได้รู้สึกว่าเหนื่อยลดลงหรือออกแรงได้ดี มันทำให้เรารู้สึกว่าแล้วจะกินยาไปทำไม แถมต้องกินตลอดไปอีก จากการสำรวจพบว่าภายหลังจากสั่งยา statin ไปแล้วหนึ่งปี ในปีถัดไปความสม่ำเสมอในการกินยาลดลง 50% เมื่อติดตามไปอีกหนึ่งปีความสม่ำเสมอลดลงไม่ถึง 30% สิ่งนี้ทำให้ประโยชน์ต่าง ๆ ของยาที่ควรจะเห็นเหมือนในการศึกษา กลับไม่เกิดขึ้น

มีการศึกษาตีพิมพ์ใน JAMA Cardiology ศึกษาความสม่ำเสมอการกินยาว่าจะส่งผลต่ออัตราการเสียชีวิตหรือไม่ เก็บข้อมูลย้อนหลังในกลุ่มผู้ป่วยนอกในระบบโรงพยาบาลของทหารผ่านศึก กว่า 340,000 คน (ระบบทหารและงบทหารของอเมริกาใหญ่มาก คุ้น ๆ ไหม) ที่ได้รับยา statin แบบปรับจนคงที่แล้ว ในผู้ป่วยที่มีโรคหัวใจและหลอดเลือดแล้ว โดยตั้งสมมติฐานว่าถ้าความสม่ำเสมอการกินยาดี อัตราการเสียชีวิตจะลดลงเหมือนในการทดลอง
ผลปรากฏว่า ถ้ากินยาไม่สม่ำเสมอ อัตราการเสียชีวิตจะมากกว่ากลุ่มที่กินยาสม่ำเสมออย่างมีนัยสำคัญ ไม่ว่าจะคิดว่าเป็นยา statin ที่มีความแรงมากน้อยต่างกัน หรือระดับ LDL ที่ไม่เท่ากัน เมื่อมาปรับระดับด้วยวิธีทางสถิติจะพบว่า ยิ่งกินยาสม่ำเสมอ อัตราการเสียชีวิตที่ลดลงอันเป็นประโยชน์จากยาจะเห็นเด่นชัด ยิ่งกับกลุ่มที่มีโรคชัดต้องใช้ยาในขนาดสูงยิ่งเห็นผล

ใช่ครับ ที่กล่าวมาทั้งหมด ผมต้องการสื่อให้เห็นว่า เวลาเราเห็นการรักษาใดที่มันดี มันช่วยชีวิตได้มาก เราจะต้องทำตามสิ่งที่เขาศึกษามาด้วย สำหรับยา statin นี้คือเริ่มเมื่อมีความเสี่ยงที่ควรกิน และเริ่มให้เร็วพอ การกินยาต้องสม่ำเสมอและต่อเนื่อง จึงจะเห็นผล
ปัจจุบันนี้ หมอเองก็ช้า ไม่เน้นย้ำความสำคัญแม้แต่ในคนที่เกิดโรคแล้วก็ตาม คนไข้เองเมื่อรู้สึกว่ายาไม่ได้ "ช่วย" ให้เขาแข็งแรงขึ้น ก็หยุดยา ขาดการย้ำความสำคัญของการกินยาสม่ำเสมอระยะยาวที่เป็นหัวใจหลักของการป้องกันหลอดเลือด หรือหากต้องกินยาไปตลอดก็ไม่อยากกิน

สำหรับการป้องกันหลังเกิดโรคประโยชน์มันชัด ต้องกินต่อเนื่อง สำหรับการป้องกันก่อนเกิดโรค ขอแค่คัดคนที่จำเป็นต้องกินยามาให้ดี แล้วย้ำเตือนว่าประโยชน์จะเกิดเมื่อกินยาสม่ำเสมอในระยะยาว เราก็จะเห็นประโยชน์มากมายดังเช่นการศึกษาทั้งหลายได้แสดงผลเอาไว้ครับ

ที่มา
Rodriguez F, Maron DJ, Knowles JW, Virani SS, Lin S, Heidenreich PA. Association of Statin Adherence With Mortality in Patients With Atherosclerotic Cardiovascular Disease. JAMA Cardiol. Published online February 13, 2019. doi:10.1001/jamacardio.2018.4936