ร่างกายเร่าร้อน...แต่ไม่ได้เป็นไข้ คืออะไร

ร่างกายเร่าร้อน...แต่ไม่ได้เป็นไข้ คืออะไร

สามตอนที่ผ่านมาเราได้รู้จักไข้ กลไกการเกิด เหตุผลของไข้และการวัดไข้ การรักษา เราก็เลยมาอีกสักนิดว่ามีกรณีที่คล้ายๆไข้คืออุณหภูมิกายสูงขึ้นแต่ไม่ใช่ไข้ ที่เรียกว่า ..เร่าร้อน hyperthermia คืออะไร
จากไข้ที่เราเรียนมาสามตอน เกิดจากสมองปรับระดับอุณหภูมิกายเพิ่มขึ้น ร่างกายพยายามผลิตความร้อนให้ถึงจุดนั้น แต่วันนี้ความเข้าใจจะกลับกันคือ ร่างกายผลิตความร้อนเองโดยที่สมองไม่ได้สั่ง เรียกว่า การจัดการงานนอกสั่ง และนอกเหนือการควบคุม

กลไกหลักที่ทำให้ร่างกายแผดเผาตัวเองนั้น เกิดจากสารสื่อประสาทที่ควบคุมการเผาผลาญเกิดผิดปกติ ทำงานมากเกินทำให้อวัยวะต่างๆที่คอยทำงานสร้างความร้อนตอนมีไข้นั้น ทำงานแบบไร้การควบคุม อวัยวะหลักที่ผลิตความร้อนคือกล้ามเนื้อ อาการโดยมากคือสารสื่อประสาทที่มากมายเกินควบคุม ไปกระตุ้นให้มีการเกร็งของกล้ามเนื้อพร้อมๆกันต่อเนื่อง
ผลของการเผาผลาญพลังงาน ได้ออกมาเป็นของเสียและความร้อน คิดดูนะครับแค่เราออกกำลังกายใช้กล้ามเนื้อมัดใหญ่ๆ ยืดหด เกร็งคลายสลับกันไปมายังสร้างความร้อนได้มากมาย ส่วนแบบนี้จะเรียกว่าเกร็งพร้อมๆกัน ความร้อนและสารของเสียจะออกมาพร้อมกันบางครั้งอุณหภูมิกายพุ่งสูงไปถึง 43-45 องศาเซลเซียส แบบต่อเนื่อง
อันนี้ร่างกายพังแน่นอนนะครับเพราะนี่คือความร้อนผิดปกติ ต่างจากไข้

ตัวอย่างโรคที่ทำให้เกิดภาวะแบบนี้ ที่เรียกว่า malignant hyperthermia ได้แก่ยาที่กระตุ้นสารสื่อประสาททั้งหลาย เช่นการได้รับยาต้านซึมเศร้ากลุ่ม SSRI ที่จะทำให้การดูดกลับสารซีโรโทนินน้อยลง เกิดเป็น serotonin syndrome ได้ หรือเกิดจากการใช้ยาจิตเวชในการรักษาจิตเภท แล้วเกิด neuroleptic malignant syndrome อันเกิดจากการยับยั้งสารสื่อประสาทโดปามีน

หรือเกิดจากสิ่งกระตุ้นทางฟิสิกส์ เช่นความร้อนในโรคลมแดด หรือ heat stroke ที่อาจเกิดจากคลื่นความร้อน (non exertional heatstroke) หรือการตั้งใจออกกำลังกายอย่างหนักจนกล้ามเนื้อผลิตความร้อนออกมามากมาย ระบายไม่ทัน (exertional heat stroke) กลไกต่างจากข้างต้นนะครับ เพราะนี่คือทำเองบังคับกล้ามเนื้อเอง ส่วนสารสื่อประสาท บังคับไม่ได้

การเกิดอุณหภูมิกายสูงแบบ hyperthermia อันตรายมากต่างจากไข้นะครับ กลุ่มนี้จะมีอวัยวะล้มเหลวได้หลายอย่าง ตั้งแต่สับสน ชักเกร็ง เลือดออกผิดปกติ ลิ่มเลือดแข็งทั้งตัว กล้ามเนื้อถูกทำลาย ไตวาย และไตวายเฉียบพลันก็เป็นสาเหตุหลักของการเสียชีวิต
การรักษารีบด่วนคือการลดอุณหภูมิกาย วิธีที่ทรงประสิทธิภาพมากคือ การปลดเปลื้องเสื้อผ้าอาภรณ์ออกจนเปลือยเปล่า แล้วใช้กระบอกฉีดน้ำละอองฝอย ฉีดพรมทั้งตัว และใช้พัดลมเป่าเอาความร้อนออกไปพร้อมไอที่จะระเหยไปจากตัวคนไข้ พยายามลดลงให้เร็วที่สุด โดยทั่วไปก็สามารถลดได้ 4-5 องศาเซลเซียสในหนึ่งชั่วโมงเลยครับ
โดยต้องเสี่ยงกับ ปอดบวมน้ำ หัวใจวายหัวใจเต้นผิดจังหวะ และที่สำคัญมันทรมาน คุณลองถอดเสื้อผ้าออกหมด ให้เคนธีรเดชมาฉีดละอองฝอยทั้งตัวตลอด เป่าพัดลมใส่สามตัว มันก็จะไม่สุขสบายนัก ..ใช่ไหมสาวๆหลักสี่ทั้งหลาย

ยังไม่รวมถึงการใส่สายยางทางจมูก แล้วใส่น้ำเกลือเย็นเข้าไปล้างกระเพาะ ใส่น้ำเกลือเย็นเข้าทางกระเพาะปัสสาวะ ใช้ผ้าห่มเย็น เรียกว่าถ้าลดได้เร็วก็จะยิ่งลดผลข้างเคียงได้มาก คิดถึง Ice man เลยนะครับ

ก็จะเริ่มเข้าใจเรื่องไข้ ความสำคัญ วิธีวัดและจัดการความแตกต่างของอุณหภูมิสูงระหว่างไข้กับร่างกายผลิตความร้อนนอกสั่ง แบบคร่าวๆง่ายๆแล้วนะครับ