ท้องมาน...ภาวะนี้พบได้ประปราย ตามพจนานุกรมแปลว่า ชื่อโรคจําพวกหนึ่งมีอาการให้ท้องโตอย่างหญิงมีครรภ์ แต่ที่วันนี้เราจะมาพูดถึงคือ ท้องมานจากตับแข็งครับ
ความจริงแล้ว ท้องมาน หรือ มีน้ำในช่องท้องนั้น มีได้หลายโรคและน้ำในช่องท้องก็มีได้หลายชนิด เราจะมองเห็นท้องคนไข้โตมากๆ ใสๆเห็นเส้นเลือดชัดเจนก็จะพอบอกได้ว่าท้องมาน คุณหมอก็จะทำการตรวจร่างกายว่า ท้องใหญ่แค่ไหน มีก้อน หรือกดเจ็บไหม และทำการเคาะดูระดับน้ำเมื่อนอนหงาย และระดับน้ำจะเปลี่ยนตำแหน่งเมื่อนอนตะแคง เคาะในท่าตะแคงส่วนที่เคยเป็นลมเคาะโปร่งๆก็จะกลายเป็นเคาะทึบๆ เรียกการตรวจนี้ว่า shifting dullness เพราะถ้าเป็นลมทั้งหมดก็จะไม่เปลี่ยนหรือเป็นก้อนใหญ่ก็จะทึบหมด เมื่อตรวจแล้วอาจยืนยันโดยการส่งตรวจอัลตร้าซาวนด์ช่องท้องเพิ่มเติม แต่สุดท้ายแล้ว การวินิจฉัยได้ครบถ้วนต้องเจาะท้องไปตรวจครับ
สำหรับโรคตับแข็งแล้วมีภาวะท้องมาน ถ้าเดิมไม่เคยมีภาวะท้องมานเลย อยู่ดีๆก็ท้องโตอันนี้ต้องรีบไปหาอายุรแพทย์นะครับ อาจติดเชื้อ เลือดออก หรือมีภาวะแทรกซ้อนทางหลอดเลือดดำที่ทำให้ท้องมานเฉียบพลัน สำหรับผู้ที่ป่วยเป็นตับแข็งเรื้อรังและมีภาวะท้องมานอยู่แล้วนั้น มักจะไม่เกิดปัญหาเนื่องจากเคยชินกับภาวะนี้แล้ว แต่ถึงอย่างไรเราก็ต้องควบคุมไม่ให้ภาวะนี้เป็นมากขึ้น หมอ..เป็นมากๆนานๆแล้วจะเกิดอะไรขึ้น
อย่างแรกเลยคือหายใจลำบาก ต้องออกแรงหายใจมากขึ้นเพราะกระบังลมถูกน้ำดันเอาไว้ และยังมีกินอาหารแล้วแน่น อิ่มเร็ว สุดท้ายก็ขาดสารอาหาร และยังเพิ่มแรงดันในช่องท้อง รบกวนระบบการไหลเวียนโลหิตอีกด้วย
แล้วจะควบคุมอย่างไร เราก็แบ่งออกได้สองประการครับ ประการแรกคือ ควบคุมและแก้ไขต้นเหตุของโรคตับแข็ง เช่น หยุดดื่มเหล้า รักษาไวรัสตับอักเสบบี ควบคุมเบาหวาน อันนี้เป็นการรักษาที่ต้องทำอยู่แล้วเนื่องจากจะไปลดผลแทรกซ้อนอื่นๆของตับแข็งด้วย อาทิเช่น มะเร็ง เลือดออกในหลอดอาหาร
ประการที่สองคือการควบคุมท้องมานโดยตรง สิ่งที่ต้องทำมากที่สุดคือการลดเค็ม การเกิดท้องมานเกิดจากความบกพร่องในการควบคุมเกลือของร่างกายทำให้ร่างกายผลิตฮอร์โมนที่ดูดกลับเกลือมากกว่าปกติ เราต้องรับประทานเกลือน้อยลงครับ ผมเคยเขียนเรื่องเกลือมาหลายครั้งแล้วสรุปง่ายๆ ไม่ควรเติมเกลือ ผงชูรสหรือสารปรุงรสอื่นๆเพิ่มอีก และถ้าทำอาหารเองก็ใส่น้อยๆนะครับ หลีกเลี่ยงเบเกอรี่ (เกลือผงฟู) และอาหารแปรรูปทั้งหลายครับ และในบางครั้งถ้าท้องมานเพิ่มเร็วๆ ขาบวมเพิ่ม และไปตรวจพบโซเดียมในเลือดต่ำ คุณหมอจะให้จำกัดน้ำให้ดื่มวันละ 1-1.5 ลิตรต่อวันเท่านั้น
สำหรับการรักษาด้วยยาถือว่าจำเป็นมากและไม่ควรขาดยานะครับ ยาเป็นชื่อยาขับปัสสาวะแต่จริงๆแล้วมีผลไปปรับแต่งฮอร์โมนต้นเหตุ ที่ชื่อว่า aldosterone เราจะใช้ยา spironolactone เป็นหลักครับ คุณหมอจะค่อยๆปรับขนาดจนได้ผลการรักษาที่ดี ในสุภาพบุรุษบางท่านอาจมีปัญหาเต้านมโตและเจ็บจากยานี้ได้ อาจเปลี่ยนเป็นยา amiloride แทนครับ คุณสุภาพสตรีไม่เกิดภาวะนี้นะครับ และบางครั้งถ้าบวมมาก คุณหมออาจจะเพิ่มยา furosemide ที่เป็นยาขับปัสสาวะอีกชนิดหนึ่งครับ
ถ้าแน่นมาก อาจต้องทำการเจาะท้องเพื่อระบายน้ำออก ในกรณีเจาะออกมากๆคุณหมอจะให้สารแอลบูมินทางหลอดเลือดด้วยครับ ไม่งั้นเสียสารน้ำมากไป หัวใจวาย ไตวายกันพอดี และถ้าใช้ยาก็แล้ว เจาะบ่อยๆก็แล้ว ยังท้องมานตลอดเวลา อาจต้องทำการผ่าตัดรักษาเพื่อลดแรงดันเลือดดำในช่องท้อง ที่ภาษาหมอเขาเรียกไปทำ TIPS (ไม่ใช่ GIFT) ซึ่งค่อนข้างยุ่งยากและเสี่ยงสูงครับ
การป้องกันไม่ให้ตับแข็งจึงเป็นการรักษาที่ดีที่สุดอยู่ดี ครับ และขอส่งท้ายด้วยข้อเท็จจริงอันนี้ ลิเวอร์พูลชนะ 4-1 และแมนยูโดนยิง 3ลูกรวดใน 6 นาที แพ้ 0-3 นะคร้าบ
จากบทความ การดูแลภาวะแทรกซ้อนในโรคตับแข็ง ของ อ.พูลชัย จรัสเจริญวิทยา ในตำราอายุรศาสตร์สัญจร ของราชวิทยาลัยฯ และจาก Harrison's 19th
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น