วิธีการตรวจยืนยันการสูบบุหรี่

 คุณยังสูบบุหรี่อยู่ไหม … มีวิธีการตรวจยืนยันหรือเปล่า

เวลาอยู่ในคลินิกเลิกบุหรี่นั้น ปกติเราจะใช้ความเชื่อใจกันครับ ที่เรียกว่า (self-report) เพราะผู้ป่วยที่เข้ามาเลิกจะมีความตั้งใจจะเลิกอยู่แล้ว เขาจะบอกว่าเลิกขาด หรือลดลงเหลือเท่าไร ซึ่งจะตรงกับความเป็นจริงและไม่รู้ว่าเขาจะโกหกทำไม เนื่องจากเป็นประโยชน์กับตัวเขาเอง

แล้วเราจะตรวจยืนยันทำไม … ปกติก็ไม่ทำครับ เว้นแต่ในงานวิจัยที่ต้องการความแน่นอนว่าเลิกบุหรี่จริง เพราะการทำ self report อาจมีการหลงลืมได้ ที่เรียกว่า recall bias (และเป็นปัจจัยสำคัญของความโน้มเอียงในการศึกษาวิจัยแบบรายงานตัวเอง) หรือต้องการตรวจสอบในคนที่ไม่ได้มีเจตนาที่จะเลิก หรือใช้ตรวจสอบในกรณีสงสัยควันบุหรี่มือสอง

แล้วมีอะไรบ้าง

1.ตรวจหาคาร์บอนมอนอกไซด์ในลมหายใจ ถ้าเกิน 5 ppm (ค่าอาจต่างกันในแต่ละที่) ก็ถือว่ามีการสูบบุหรี่มาในช่วงไม่นานนี้ เพราะถ้าสูบมานานอาจไม่เจอ และอาจเจอบวกปลอมในกรณีต้องสัมผัสสารเผาไหม้อื่น ๆ เช่น ควันรถ ควันธูป เผาถ่าน เพราะมันไม่ได้เฉพาะเจาะจงกับสารเผาไหม้ชนิดใด หรือไม่เจาะจงกับบุหรี่

2.ตรวจหาสารโคตินีน (cotinine) ในปัสสาวะ โคตินีนในปัสสาวะมาจากการเผาผลาญนิโคติน อาจเกิดจากบุหรี่เผาไหม้ บุหรี่ไฟฟ้า สารทดแทนนิโคติน แต่ส่วนมากที่พบเจอในปัสสาวะก็จากบุหรี่รูปแบบใดนี่แหละครับ สารทดแทนนิโคตินมันไม่ได้มีปริมาณสูงขนาดนั้น ค่าครึ่งชีวิตมันคือ 15 ชั่วโมง ดังนั้นอาจจะบอกได้เพียงประมาณ 5 วันเท่านั้น

ปกติหากไม่สูบ ค่าจะน้อยกว่า 5 ng/mL แต่ถ้าสูบบุหรี่ค่าจะอยู่ที่ 1000-8000 ng/mL เลยครับ

3.ตรวจหาสารอัลคาลอยด์อันเกิดมาจากการเผาผลาญนิโคติน ตรวจพบในปัสสาวะ (มีการตรวจในเลือดแต่ว่า แพงและไม่นิยมในทางปฏิบัติทั่วไป) จะมีการตรวจสารเคมีอยู่ 2 ชนิดคือ anabasine และ nornicotine

สาร anabasine จะพบจากนิโคตินจากยาสูบเท่านั้น ค่าปกติจะไม่เกิน 2.0 ng/mL ถ้าสูบบุหรี่จะตรวจพบได้ตั้งแต่ 10-500 ng/mL

สาร nornicotine พบได้จากนิโคตินทุกแบบ ดังนั้นหากตรวจพบสารนี้เพียงอย่างเดียว จะเกิดจากการใช้สารทดทแนนิโคติน ค่าปกติไม่เกิน 2.0 ng/mL ถ้าสูบบุหรี่ค่านี้จะเพิ่ม 30-900 ng/mL

ส่วนการตรวจหา nicotine ในปัสสาวะ จะมีโอกาสพบน้อยกว่าแม้ว่าจะสูบบุหรี่ เพราะมักจะเผาผลาญกลายเป็นสารต่าง ๆ ข้างต้นไปอย่างรวดเร็ว จึงอาจมีผลลบปลอมได้ ค่าปกติไม่เกิน 5 ng/mL

ในกรณีได้รับควันบุหรี่มือสอง เราจะพบ anabasine และ nornicotine ไม่เกินค่าปกติ ส่วนค่านิโคตินและโคตินีนในปัสสาวะ จะไม่เกิน 20 ng/mL ซึ่งค่าจะประมาณเท่ากับคนที่เลิกบุหรี่ทุกชนิดมาประมาณ 2 สัปดาห์

ในทางเวชปฏิบัติปรกติ ผมใช้วิธีถามผู้ป่วยครับ ถ้าคนไข้ตั้งใจเลิกและเชื่อใจเรา ก็เชื่อได้ (เคย validate กับการตรวจคาร์บอนมอนอกไซด์ในลมหายใจ ก็เชื่อได้นะครับ)

31 พค. วันงดสูบบุหรี่โลก