เขากวาง (staghorn) เราเคยเห็นปะการังเขากวาง เฟิร์นเขากวาง เขาของเจ้ากวางน้อย ไก่ย่างเขาสวนกวาง แต่วันนี้เราจะมารู้จักนิ่วเขากวาง
นิ่วทางเดินปัสสาวะมีมากมายหลายหลาก ทั้งเม็ดใหญ่เม็ดเล็ก เม็ดทึบเม็ดใส เม็ดใหม่เม็ดเก่า หนึ่งในนิ่วที่ดูอลังการที่สุดอันหนึ่งคือ นิ่วเขากวาง สาเหตุที่มันได้ฉายานี้ด้วยรูปร่างเหมือนเขากวางแต่จริง ๆ แล้วคือรูปร่างเหมือนแบบพิมพ์นิ่วของตัวมัน คือ renal pelvis
pelvis คือ อ่างหรือแอ่งที่รวมสิ่งต่าง ๆ ใช้เดี่ยว ๆ คืออุ้งเชิงกรานที่เป็นแอ่งคล้ายถ้วยเวลาเรานอนหงายและมองจากด้านข้าง เมื่อมาผสมกับคำว่า renal ที่แปลว่าไต จึงแปลว่าแอ่งที่รวมของทางออกน้ำปัสสาวะจากส่วนการกรองในหน่วยต่าง มารวมกันที่นี่ก่อนต่อไปยังท่อไต ไหลสู่กระเพาะปัสสาวะ
จากภาพ renal pelvis คือส่วนที่ผมระบายสีฟ้าเอาไว้ ลักษณะเป็นกิ่งก้านเหมือนเขากวาง เมื่อเจ้านิ่วชนิดนี้เกิดตามพิมพ์ของมันก็ออกมาเป็นก้อนทึบรูปเขากวางดังภาพเอ็กซเรย์
ทำไมถึงเป็นเขากวางได้ นิ่วอื่น ๆ เป็นก้อนเล็ก ๆ แต่นิ่วนี้สามารถสั่งสมก้อนให้งอกขึ้นเรื่อย ๆ เพราะมันทน โดยมากนิ่วมันจะตกตะกอนในภาวะเป็นกรดและละลายออกได้ดีในภาวะด่าง แต่เจ้านิ่งชนิดนี้ถึงภาวะจะเป็นด่างมันก็งอกขึ้นมากได้ เพราะว่า มันสัมพันธ์กับการติดเชื้อบางอย่าง
การติดเชื้อแบคทีเรียที่สามารถเปลี่ยน urea ในปัสสาวะให้กลายเป็นแอมโมเนีย ทำให้สภาพความเป็นกรดลดลง เกิดสภาพความเป็นด่างที่นิ่วอื่น ๆ อยู่ไม่ค่อยได้แต่เจ้านิ่วเขากวางอยู่ได้ ทำไมมันจึงอยู่ได้
เพราะมีคนไปวิเคราะห์โครงสร้างนิ่วชนิดนี้ พบว่ามันเกิดจากสารประกอบ magnesium ammonium phosphate เกลือฟอสเฟตชนิดหนึ่งที่สามารถตกตะกอนในภาวะปัสสาวะเป็นด่างได้ดี เจ้า magnesium ammonium pyrophosphate นี้มีอีกชื่อว่า struvite ตามชื่อนักธรณีวิทยาที่ค้นพบผลึกชนิดนี้ Heinrich Christian Gottfried von Struve
เราจึงมักเรียกนิ่วเขากวาง staghorn stone นี้ว่า struvite stone ด้วยเพราะเป็นสาเหตุหลัก ซึ่งจริง ๆ แล้วบางส่วนของนิ่วเขากวางก็เกิดจากผลึกสารอื่นได้ด้วยคือผลึกแคลเซียมออกซาเลต เราอาจตรวจพบผลึกนี้ได้เวลาตรวจปัสสาวะ
เมื่อสักครู่บอกว่านิ่วเขากวางมักจะตกตะกอนได้ดีในภาวะเป็นด่าง แต่ปกติปัสสาวะจะเป็นกรดอ่อน ๆ สิ่งที่มาทำให้ปัสสาวะเป็นด่างบ่อย ๆ จนนิ่วตกตะกอนได้ง่ายคือแบคทีเรียที่เปลี่ยนยูเรียได้ เช่น Proteus, Pseudomonas เรียกว่าการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะบ่อยเป็นปัจจัยการเกิดนิ่วเขากวาง และเมื่อเกิดนิ่วเขากวางก็จะทำให้เกิดการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะบ่อยขึ้นเรื่อย ๆ เพราะทางเดินปัสสาวะถูกขวางกั้น วนไปเป็นวัฏจักรแบบนี้ จนสุดท้ายได้นิ่วก้อนโต อุดไปหมด
การรักษานั้นแนะนำการผ่าตัดนิ่วออก จะด้วยวิธีใดก็แล้วแต่ (อันนี้ต้องปรึกษาศัลยแพทย์ครับ) ไม่อย่างนั้นหากเกิดการติดเชื้อจะติดรุนแรงมากได้ แถมเชื้อที่ติดที่ก่อโรคคือ Proteus, Pseudomonas, Klebsiella เชื้อดื้อยาจอมโหดเจ้าประจำของเราอีกด้วย
"กวางที่ไม่มีเขา ก็เหมือนเราที่ไร้คู่ เขากวางผลัดทุกฤดู ..หันมามองตรู สักฤดูยังไม่มี"
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น