การลดไข้..ลดอะไร ได้อะไร ใช้อะไร

การลดไข้..ลดอะไร ได้อะไร ใช้อะไร

ต้องบอกก่อนว่าข้อมูลเรื่องการลดไข้อาจจะขัดแย้งกับสิ่งที่เรารู้มาก ในการศึกษาทางกุมารเวชศาสตร์ หนังสือตำรา Nelson (เสมือนกับ Harrison ของอายุรศาสตร์) หรือแนวทาง NICE ของอังกฤษ ได้บอกให้เราทราบว่าการมีไข้ไม่ได้เป็นเรื่องเสียหายแต่เป็นปฏิกิริยาการตอบสนองตามธรรมชาติ ทำให้การกำจัดเชื้อดีขึ้นด้วยซ้ำและข้อมูลว่าไข้ส่วนมากก็จะไม่เกิน 42 องศาซึ่งอุณหภูมิระดับนี้ไม่ได้ก่อให้เกิดการบาดเจ็บของร่างกายมากมายนัก
และการเกิดอาการชักจากไข้ ก็อาจไม่ได้เกี่ยวข้องกับไข้สูงเพราะไข้ต่ำก็เกิดได้และสัมพันธ์กับประวัติเคยเกิดมาก่อนหรือประวัติโรคชักจากไข้ในครอบครัว
ดังนั้นข้อมูลเรื่องการลดไข้ในคนที่ไม่ได้อาการแย่ในไอซียู ในคนที่ไม่มีการทำงานของร่างกายทรุดโทรม ในคนที่อายุไม่มาก ข้อมูลจะออกมาว่าไม่ได้ลดการดำเนินโรคหรืออัตราการรอด การพิการ แต่จะเป็นเรื่องการลดปวด ลดความทรมานของคนไข้เสียมากกว่า

ส่วนในผู้สูงวัย ผู้ที่ร่างกายล้มเหลว หรือผู้ที่มีโรคร่วมมาก การมีไข้สูงจะไปเพิ่มการเผาผลาญพลังงานจนร่างกายอาจล้มทรุดมากขึ้น มีการขาดน้ำ เกลือแร่ในเลือดผิดปกติ หลักการคิดจึงต่างจากคนอายุไม่มาก
และการลดไข้ก็ไม่จำเป็นที่จะต้องลดลงจนได้อุณหภูมิ 37 องศานะครับ แค่ลดลง 0.5-1 องศา คนไข้ก็สบายขึ้นและจะไม่เป็นการฝืนธรรมชาติของร่างกายมากนัก

การลดไข้นั้นอาวุธหลักของเราคือ ยาลดไข้ ยาลดไข้ที่ใช้บ่อยๆคือยาพาราเซตามอล และยากลุ่ม NSAIDs สำหรับยาNSAIDs มันไปลดการอักเสบของร่างกาย เมื่อไข้เป็นผลของการอักเสบ เมื่อเหตุดับสูญไป ผลจึงระงับไปด้วย แต่ปฏิกิริยาการอักเสบอันจำเป็นก็จะลดลงเช่นกัน และผลข้างเคียงอันมากมายของ NSAIDs
อย่าลืมว่านี่คือปฏิกิริยาปกติของร่างกาย เราจะใช้ยาต้านการอักเสบในการลดไข้...เป็นหลัก...เมื่อเกิดปฏิกิริยาการอักเสบ "เกินปกติ" ของร่างกาย เช่น ข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคแพ้ภูมิเอสแอลอี เป็นต้น
เราจึงนิยมใช้ พาราเซตามอล มากขึ้น (จริงๆแล้วชื่อของเขาคือ acetaminophen นะครับ)

พาราเซตามอล ออกฤทธิ์คล้ายๆ NSAIDs ยับยั้งการอักเสบแต่ไปยับยั้งเรื่องไข้และปวดมากกว่าไปยับยั้งการอักเสบทั้งหมดของร่างกาย เรียกว่าไปลดสิ่งที่ไม่พึงประสงค์ของการอักเสบคือไข้และปวด แต่ผลดียังคงอยู่คือการกำจัดสิ่งแปลกปลอม (เชื่อว่ายับยั้งทั้ง COX 1-2-3 ทั้งในสมองและนอกสมอง,Clin Infect Dis (2000) 31) ผลข้างเคียงก็น้อยกว่า NSAIDs ทั้งหลาย ประสิทธิภาพการลดไข้ไม่ได้ต่างจาก NSAIDs ทั้งหลายครับ
ข้อสำคัญคือต้องใช้ให้ถูกขนาดครับ ไม่มากเกินไม่น้อยเกิน ขนาดขึ้นกับอายุและน้ำหนักตัว สำหรับผู้ใหญ่นั้น อาจลองที่หนึ่งเม็ดก่อนได้นะครับ ถ้าไม่ดีค่อยเพิ่มเป็นเม็ดครึ่ง

อย่าลืมว่ายาที่เราชอบหลงลืมและทำให้เกิดพิษมากๆก็พาราเซตามอลนี่แหละครับ

พูดถึงเรื่องการเช็ดตัวบ้าง การเช็ดตัวนี่ยังเป็นประเด็นแย้งในการศึกษาหลายที่นะครับ แนวทางการรักษา NICE ของอังกฤษกล่าวว่าไม่สนับสนุนการเช็ดตัวลดไข้ และการศึกษาหลายการศึกษา (แต่ยังไม่ได้เป็นการศึกษาที่ดีนักในแง่การรักษา) บอกว่าการเช็ดตัวลดไข้จะลดไข้ได้เร็วกว่าการใช้ยาโดยเฉพาะในช่วงชั่วโมงแรกแต่ในชั่วโมงที่สองแล้วอุณหภูมิไม่แตกต่างกัน อันนี้การศึกษาทำในไทยที่โรงพยาบาลเด็ก น่าสนใจครับ

Clin Pediatr (Phila). 1994 Apr;33(4):227-31

และหลายๆการศึกษาบอกว่าเช็ดตัวช่วยลดได้เร็วกว่าแต่สุดท้ายก็ไม่ต่างจากการกินยาอย่างเดียวในชั่วโมงหลังๆของไข้ และเด็กที่เช็ดตัวจะรำคาญและสั่นมากกว่า
ดังนั้นเราจึงนิยม "ใช้ทั้งคู่" ในการลดไข้นะครับ ใช้การเช็ดตัวอย่างเดียวไม่ได้ และถ้าไข้สูงจะรอยาออกฤทธิ์ก็ดูจะช้าไป

จะใช้น้ำอุ่นหรือน้ำเย็น ไม่มีคำตอบที่ชัดๆนะครับเท่าที่ผมไปค้นมาและแอบถามหมอเด็กคนสวย บอกว่าอุณหภูมิเท่าใดก็ได้ที่สามารถลดไข้ได้และไม่ทำให้สั่นหรือหนาว บางคนใช้น้ำเย็นก็จะหนาวครับ และจริงๆใช้น้ำอุ่นไข้ก็ลดนะครับ
เพราะการเช็ดตัวคือการพาความร้อนโดยใช้น้ำ สำคัญที่เช็ดตัวแล้วต้องเช็ดแห้งโดยเร็วด้วยจึงจะลดลงได้
สำหรับเรื่องไข้และการลดไข้ในไอซียูถือเป็นอีกเรื่องแยกออกมานะครับ เพราะการลดอุณหภูมิในไอซียูลดผลข้างเคียงจากโรคและการรักษาได้

ยาพาราเซตามอลติดบ้านไว้ก็ดีนะครับ อย่าได้ไปดูแคลนเชียว